|
- Páta | - Srbská èítanka | - |
Serbske mìstne mjena su we tøoch dobach èasach nasta³e. Po mojich pøepytowanjach nastachu najprjedy wsy, ki¾ maju swoje mjena po serbskich swójbach abo splahach - potom w druhej dobje wsy, ki¾ maju swoje mjena po le¾omnosæach abo swojim po³o¾enju - a w tøeæej dobje wsy, ki¾ dóstachu swoje mjena po jich wobsed¼erjach, t. j. jich knjezach abo knje¾kach.
Na¹i Serbja mjenujcy njejsu, ka¾ nìmscy stawizñarjo rad wudawaju, hakle w èasu pøeæahowanja ludow abo po nim do swojich sydli¹æow zaæahnyli, po tym zo bìchu je pjeèa Nìmcy wopu¹æili, ale Serbja su prìnjotni wobydlerjo, autochtonojo, w krajinach srjed¼ rìkow Wódry a Solawy a wot £u¾iskich a Rudnych hór haè k po³nocy do ni¾inow: wot nìtèi¹eho mìsta Frankfurta pøi Wódrje pøez Barlin a Branibor haè k £obju b³izko D¼ìwina, a tohorunja bìchu autochtonójo w¹itcy S³owjenjo, ki¾ dale k po³nocy wot Serbow srjed¼ rìkow Wis³y a £obja haè k narañsemu abo baltyskemu morju sydlachu, tak mjenowani Po³objenjo a baltyscy Serbja, kotøi¾ w spla¾nym a rìènym nastupanju jenak blizko stojachu Serbam ka¾ Polakam.
Na¹i Serbja wobd¼ì³owachu jako twjerd¼e zasydleni ratarjo hi¾o wjele lìtstotkow do Khrystusoweho naroda tutón swój ródny kraj mjez Wódru a £objom a mjenowachu so tehdy pow¹itkownje, dokel¾ swoju ródnu zemju wobd¼ì³achu, Zemjane, t. j. Zemjenjo, w star¹ich romskich spisaæelach "Semnones", - rozeznawajcy so z tym wot swojich nawjeèornych susodow Nìmcow-Germanow, ki¾ bìchu pastyrjo a rubje¾ni wojowarjo, t. j. nomadojo. Jako tajcy pøiæahowachu woni te¾ hi¾o do Khrystusoweho naroda husæi¹o do serbskeho a s³owjanskeho kraja srjed¼ £obja-Solawy a Wódry-Wis³y, podæisnychu sebi mjenje a wjacy s³owjanskych splahow a pøebywachu mjez nimi, tak do³ho hac so jim to spodoba¹e a jim to jich njemìrna, wojowniska krew´ dowoli, jako knjezojo a knje¾erjo, spokojom z tym, zo jim Serbja-Zemjenjo ¾adane dawki wobstojace w p³odach polow dawachu, a jich stad³am - hdy¾ ¾adnych sobu pøiæìrichu - pastwy poskiæachu. Na to wa¹nje so wujasni, hdy¾ nam Tacitus podawa, zo za jeho èas Suebojo - nìmski splah, kotreho¾ prìnjotne syd³a su a bìchu w nìtèi¹ej ©wabskej - te¾ srjed¼ £obja a Wódry sydlachu: bìchu so tam jako njemìrni dobywarjo na èas zaæi¹æeli. Tu wobsad¼ichu woni jako swobodni knje¾erjo hrody a hrod¼i¹æa Zemjanow a ¾iwjachu so ka¾ knje¾kojo z dawkow swojich poddanow, z hoñtwy a pastwy, lìhajo, ka¾ jich potomnicy d¼ensa rad¼i spìwaju, na ko¾ach mjedwjed¼ow a srìbajo piwo, serbske piwo. - A tak so te¾ wujasni, hdy¾ nam Jornandes powìda, zo w spocatku ludoæahow Gothojo pøi wuliwje Wis³y w d¼ensni¹ej Pomorskej a nawjìèornej Pruskej bydlachu: bìchu tam w wonym èasu z ju¾neje ©wedskeje, hd¼e¾ maæe hi¹æe d¼ensa krajinu Gothland, pøiæahnyli a æehnjechu potom w ludoæahach dale k Èornemu morju a skónènje do Italskeje a k Pyrenejam.' Mjeno Serbja bì¹e tehdy jeno¾ pomjenowanje ma³eho splaha Zemjanow-Semnonow, kotry¾ mìje¹e swoje sydli¹æo w nìtèi¹im Voigtland¼e, mjenowanym w starych ¾ór³ach stajnje "Serbsko".
Tak khìtøe haè Serbja-Zemjenjo poèachu woraæ, syæ a ¾nìæ, za³o¾ichu sebi te¾ stajne sydli¹æa abo wsy, a to kó¾da swójba abo kó¾dy splah wosebje, wìzo najprjedy w najp³ódni¹ich stronach kraja a po mó¾nosæi daloko rózno, zo by kó¾dy splah dosæ wobsydnosæe mì³. W¹ì hona, pola, ³uki a lìsy bìchu zhromadne wobsed¼enstwo cy³eho splaha, tohodla ma wuraz "wjes" tón samy korjeñ ka¾ s³owo w¹ón = cy³y. Z toho te¾ wukhad¼a, zo njebì tehdy hinak mó¾no, hac zo tajka wjes dosta mjeno æy³eje swójby, cy³eho splaha, ki¾ pak mìje¹e zaso swoje mjeno po swojim prawótcu a za³o¾erju. Tak nastachu na¹e najstar¹e wjesne mjena na -icy, delnjoserbski -ice, ha¾ na pø. Èemjeàcy, Dobro¹ecy, Lutyjecy t. j. sydli¹æo swójby Æemjera abo Choæìmìra, Dobro¹a abo Dobros³awa, Lutyja abo Lutoborja, t. r. m³ody wojownik. Tute mjena nastachu wìsæe wjacy wìkow abo lìtstotkow do Khrystusoweho narod¼enja.
Èim bóle so tajka swójba powjet¹i, æim bóle roz¹ìrje¹e so te¾ jeje wobsydnosæ. A zo bychu Serbja tutych wsow d¼ìle swojeje wobsydnosæe rozeznawali, dawachu jim po jich wa¹nosæi a wa¾nosæi w¹elake pøiprawne mjena, a tak nastachu na¹e le¾ownostne smjena. Hdy¾ pak bì so tajki zhromadny splah z èasom pøejara rozrost³ a rozmno¾i³, wot¹æìpi so wot njeho wotnoha nìkotre swójby, a sèini so pak cyle samostatna, pak wosta hi¹æe z d¼ìla pod rozkazom zhromadneho splaha. W prìni¹im pad¼e wuzwoli sebi tutón wot¹æìpk nowu h³owu, noweho wótca abo starostu, mjenowa¹e o nìtko po nim a pøipo³o¾i te¾ nowej wsy, kotru¾ sebi za³o¾i, tuto nowe swójbne mjeno. W druhim pad¼e pak zasydli so ta wotnoha nìhd¼e z boka na le¾ownosæach, ki¾ mìje¹e cy³y splah hi¾o za swoje, a za³o¾iw¹i tam nowu wjes, da ji mjeno, kotre¾ le¾ownosæ wot dawna hi¾o mìje¹e; tak nastachu na pø. wjesne mjena £az (= nìmski "Gehege, Hag, Gereut"), Wól¹ina ("Erlengebüsch"), Brìzyna ("Birkenbusch"), Dubc ("Eichenhain"), Hory ("Bergen"), Wysoka ("Hochdorf"), Kamjenna ("steiniges Gefilde"), Wjazoñca ("Rusterbach"), Sprjowje ("Sprey = Dorf an der Spree") a tak dale; tuto nastaæe spóznaje so te¾ hi¹æe z ludoweho na³o¾ka, zo so praji: ja du na Hory, wón bydli na Horach, ¹to¾ je samo ze serbskeje rìce do nìmskeje pøì¹³o, hdy¾ Nìmcy woko³o Drje¾d¼an praja: er geht in die Lossnitz, er wohnt in der Sebnitz atd. Zapoèatk za³o¾owanja tajkich wsow smìmy drje hi¹æe do èasa pøed Khrystusowym narodom po³o¾iæ.
W prìnich lìtstotkach na¹eho lièenja èasa pøestawachu a pøestachu drje bórzy do èista za³o¾enja sydli¹æow z mjenami swójbow, a tehdy mìjachu swój zapoèatk za³o¾ki sydli¹æow tøeæeje doby abo nastachu wjesne mjena tøeæeje rjadownje, t. j. wsy dostawachu mjena po swojim wobsed¼erju abo knje¾ku; tola pak za³o¾achu so pódla pøeco hi¹æe te¾ wsy druheje dru¾iny. Pøez wobkhad Serbow z Nìmcami mjenujcy a pøez poddanosæ w¹e³akich serbskich splahow a ¾upow Nìmcam, ki¾ bìchu so do jich kraja dobyli, w èasu pøed a po Khrystusowym narod¼enju, nawuknychu te¾ Serbja, zo to njeje runje tak ¹patne a h³upe z knjezom byæ, a tak wuwi so te¾ pola nich staw knje¾kow, runje¾ w¹ak drje tajki serbski knje¾k tak kruæe a surowje knje¾iæ njerozumje¹e ka¾ jeho pøik³adnicy. Tak nastachu skónènje roboæanske wsy abo wsy knje¾kow, kotre¾ te¾ po swojich knje¾kach swoje mjeno dóstachu, zo by so te¾ tak knje¾kowe swójstwo woznamjeni³o; sem s³u¹eja wjesne mjena ka¾ Mìrkow, Hunjow, Stachow, Radwoà, Mi³oraz, t. j. wjes abo wobsed¼eñstwo Mìrka abo Mìros³awa, Unija, t. j. Dobreho abo Unis³awa = Dobros³awa, Stacha abo Stanis³awa, Radibora, t. j. rady wojowaceho a Mi³orada. - Tute roboæanske abo knje¾e wsy pøemìnjachu z wjet¹a swoje mjena ze swojimi wobsed¼erjemi, ¹to¾ so te¾ tu a tam z lisæinow hod¼i dopokazaæ. -
Dr. E. Muka, £u¾ica 1903.
Dal¹í: