|
- Páta | - Srbská èítanka | - |
©tó by mjez nami Serbami jeho mjena njezna³? ©tó by jeho spìwow njespìwa³? Wotroèk a d¼owka, bur a knjez, zd¼ì³any a njezd¼ì³any w holi a horach, we wsach a mìstach, spìwa pøi d¼ìle a pøi wjeselu krasne h³osy na¹eho mi¹tra. Te¾ cuzomc, samón nìmski susod se Kocorej k³oni, z respektom a poèesæowanjom. A my d¼ensa na¹emu mi¹trej ³awrjenc podawamy, d¼akownje prajicy: "Ty sy, ki¾ sy na¹ luby lud spìwaæ wuèi³!"
Kocor je rod¼eny melodiski genij; z jeho kuz³aàskeje lyriskeje harfy stajnje nowe zaklinèuja h³osy, po³ne naivneje jednorosæe, ale nutrneje h³ubokosæe; wurazy to woprawd¼iteho wumje³skeho ducha. Na¹emu ludu je Kocor za³o¾eà serbskeje narodno-wumje³skeje hud¼by, wosebje spìwa.
W serbskich hórkach a hajkach zahoàskeje wokoliny dorosæe; tam za¹æìpichu so jemu serbske narodne h³osy zahe do wutroby; a hdy¾ bì pozd¼i¹o w hud¼bje so kub³a³, z mócnym hibanjom wo¾iwichu, rozwiwachu a pøetworjachu so: narodny spìw bu ze ¾iwjenjom jeho byæu. Hnydom jeho prìnje hud¼bne pospyty wobswìdèuja to; spì¹nje nadoby pow¹itkowneje popularity.
Wjele k wuspìchu Kocorowych komposicijow pøida zbo¾owny pøipad, zo namaka w fararju H. Zejlerju basnika, kotry¾ tak ka¾ wón stoje¹e na ródnej pód¼e serbskeho ludstwa, pìsnjerja bjeze w¹eje tendency, ki¾ date pomìry a wobrazy z ludoweho ¾iwjenja skiæe¹e w plastiskej formje a w prostym podaæu.
Tak bu Kocor te¾ sobuza³o¾eà serbskich spìwanskich swjed¼enjow l. 1845 a sæìhowacych, a z tym njesmjertny zbud¼owaà noweje serbskosæe. - Tehdom d¼ì poèachu so Serbja z nowa jako lud zaèuwaæ, a zjawnje pøez Kocora dopokazachu swoju khmanosæ te¾ za salony. Kocor njewobmjezowanje wobknje¾e¹e programy spìwnych swjed¼enjow, jeho spìw so rozleæa do najzdaleni¹ich wsow a mócnje wjele wudokonja za zbud¼enje m³odeho Serbstwa. Te¾ nìkotry m³ody wobdarjeny Serb tehdom swoje mocy spytowa¹e, ka¾ Frencel w Njeswaèidle - a star¹aj hi¾o: Smoleà a Zejleà we £azu.
Kocor je z njew¹ìdnej pilnosæu d¼ì³a³, wozbo¾ujo swój lud z wulkej sy³u ma³ych a wjet¹ich sk³adbow.
Wulkotnje zaæi¹æachu so pos³ucharjam jeho oratorije, z kotrych¾ drje stej "Nalìæe" a "Kwas" najkrasni¹ej wup³odaj jeho Musy; mi so "Nalìæe" najkrasni¹e a najs³awni¹e mi¹trowe d¼ì³o byæ zda.
Ale te¾ w jeho mjeñ¹ich d¼ì³ach so krasne nakhad¼eju parle. W dejmantowym b³y¹æu swìæi so jeho "Syrota", kotra¾ te¾ najkamjeñtni¹u wutrobu zmjehæi. A kak ¾órli so bohaæe melodiske ¾iwjenje w opereæe "Jakub a Khata"! Jedne z najposlìdni¹ich rjanych d¼ì³ow mi¹tra je "Wod¼an", na s³owa H. Duèmana-Wól¹inskeho komponowane. Te¾ krasne narodne reje se zajimawym rytmom je nam Kocor dari³. Ani njezapominajmy na jeho komornu hud¼bu a jeho ouvertury, haèrunje¾ njejsu tak znate. Hnujacy zaæi¹æuje so du¹i jeho duchowny oratorij: "lzraelowa zrudoba a tró¹t". W¹ì wjet¹e komposicije - oratorije, su so w Budy¹inje, Lubiju a te¾ w Drje¾d¼anach, ze znamjenitym wuspìchom pøed wubranym pos³uchaàstwom pøedwjed³e, mi¹trej k wulkej s³awje a nam Serbam k èesæi - a k wu¾itku.
W¹itke Kocorowe komposicije, te¾ najwobsìrni¹e, ka¾ jeho oratorije, maja wìsty raz wysokeje noblesy a ¾adneje pócæiwosæe; w¹itke su po formje jednorje tworjene, njeso znamjenja narodnych h³osow. Ja bych Kocorowe spìwne pìsnje pøiruna³ holècy ze wsy, prostej w drasæenju, rjanej, nì¾nej a lubej, tu sonjacej, tu ¹iba³ej: a jeje módrej wóècy a kæìjacej hubcy nas wobkuz³ujetej, hdy¾ d¼ì je w¹o tak pøirod¼ene na njej, ani jeje mysl njekhori na mudrowanje.
We swojim narod¼e Kocor samsne mìsto zajima, kotre¾ Bjedrich Smetana w èìskim. Nìkotre rysy su jemu a èìskemu mi¹trej zhromadne. Wobaj narod¼i¹taj so w prìnjej ¹twóræi miny³eho stotka, Smetana 1824 w Litomy¹li, Kocor 1822 w Zahorju pola Budestec. Wobaj z prostych stawow swojeho ludu pokhad¼ataj. Kocorowy nan bì rolnik, Smetanowy piwarc. Lubosæ k hud¼bje w tym a wonym wucuæi w najprìni¹ej m³odosæi. Kocor zd¼ì³a so w Budy¹inje w dobrej wuèbje hud¼bneho direktora Heringa jenak wustojnje ka¾ na klavìrje, tak na pi¹æelach, a na seriosneho komponistu - Smetanowy talent zrawje¹e w Prazy pod nawodom znamjenitneho yirtuosa na klavìrje a hud¼bneho sk³adowarja Proke¹a. Smetana a Kocor zahe z originelnymi sk³adbami pøedstupi¹taj pøed ³ud: Kocor nìkotre z luboznych prìnièkow poswjeæi swojemu wuèerjej Heringej, Smetana swoje kharakterne opus 3. za klawìr mi¹trej Lisztej. Wobaj w najlìp¹ich mu¾nych lìtach stwori¹taj d¼ì³a, kotre¾ same hi¾o bychu njesmjertnosæ zawìsæi³e jeju mjenu: Kocor swoje z³ote "Nalìæe", Smetana swoju z dychom nalìæa dychacu a zahrìwacu ze s³ónènym b³y¹æom operu: "Prodaná nevìsta"; a wobì d¼ìle w¹ak bu¹taj te¾ tu a tam najèasæi¹o spìwanej. Jako z Kocorom Serbam, tak ze Smetanu èìskemu ludu nasta za³o¾eà specifiscy narodneje a wumje³skeje domjaceje hud¼by a z tym mócny wubud¼eà ludu. Wulke koncerty, woprawcj¼ite swjate dny domjaceje hud¼by, wobaj sk³adowarjej samaj dirigowa¹taj, ¾nìjo, zahorjene triumfy, najlìp¹i synowje ludu wyskachu jimaj.
A tola, kak so wobaj mi¹traj rozkhad¼ujetaj zaso! Samotna lyriska Kocorowa powaha a Smetanowa postawa dramatiska pøedstajujetej wótry kontrast. Hi¹æe bóle wumje³cow d¼ìli polo hud¼by, na kotrym¾ knje¾itaj: Kocorowa domena je h³ownje pìseñ, Smetanowa komorna hud¼ba, symfoniske basnjenje a opera. Ze z³otym ³awrjencom staj wobaj wìncowanaj, ale Kocor je wjele prjedy w ludu so pøedoby³, haè do³ho we wukraju - w ¹wedskim Goteborgu - jako kapa³nik skutkowacy a dojasnjowacy so Smetana; pozd¼i¹o hakle tutón profeta we swojim wótcnym kraju pøipóznaæa doñd¼e. Wysokeje staroby wobaj dóspì¹taj, tola te¾ tu je Kocor lubu¹k Musy by³.
Hi¾o 80 lìt starcej bì w slìboru pózdnjeje nazymy, a hi¹æe so, njed¼iwajcy na snadnu khorosæ woèow, æìlnje a duchownje èerstwy èuje¹e wu¾iwajo w mìrje we swojim ketlièanskim idylu wulkich skutkow p³ody. Kak struch³y za to bì Smetanowy ¾iwjeñski wjeèor! Èìski mi¹tr, kotry¾ hinak haè Kocor te¾ materielnu nuzu ¾iwjenja nawìd¼i, bu hi¾o w najlìp¹ich mu¾nych lìtach z wu¹nej khorosæu napad¼eny, a dospo³nje woh³uchnyw¹i skónèi w zaæìmjenju ducha njezbo¾owny, lìdom majo 60 lìt w pra¾skich Kateøinkach.
Bjarnat Krawc, £u¾ica 1902.
zpìt na obsah 
Dal¹í: Zdalenej lubej