|
- Páta | - Srbská èítanka | - |
Diluvialna doba na¹eje zemje je potajna hranica swìtnych a zemskich stawiznow. Jeje èas mó¾emy d¼ensa lìpje postajiæ haè prjedy. Mjez tym w¹ak, zo po pøepytowanjach poslednich 30 lìt d¼ensa egiptske stawizny haè nìhd¼e do lìta 4000 pøed Khr. derje dosæ znajemy, w Europje stawizniske ¾ór³a wjele prjedy zaprahuja, dosahujo z najwy¹a haè do 15. stotka pøed Khr. Wo tym, ¹to¾ je so prjedy wo ¾iwjenju europiskich ludow podawa³o, zamó¾e nam jeno¾ prahistorija nìkajke wotmo³wjenje daæ. Wuèeni su stawizny zemje do wìstych periodow z kharakteristiskimi zwìrjatami a rostlinami d¼ìlili. Papro¹i wuhloweje doby slìdowachu jehlinowe a hi¹æe pozd¼i¹o lisæowe ¹tomy krydoweho èasa, skónènje rostliny z jasnje wid¼omym kæìnjom. Podobnje mó¾emy zwìrinu w njed¼ìlenym zwjazku wot jednorych haè k wy¹e organizowanym formam sæìhowaæ, haè k runje khod¼acej è³owskej wopicy pøed ne¹to lìtami w tøeæej podzemskej wor¹æe wosrjed¼ kupy Javy namakanej. Pøirodospytnicy w jeje kosæowcu pøedkhad¼ace formy praè³owjeka zeznawaju. Njed¼iwajo na tutu, tola hi¹æe trochu njedowuslìd¼enu namakanku - pokazuja nam druhe, zo je praè³owjek hi¾o wìstu kulturu mì³. Wosebje prawobydlerjo Europy stojachu na pøimìrjenje wysokim stojni¹æu zd¼ì³anosæe. Ze spod¼iwanjom wid¼imy, zo na¹ d¼ìl zemje w tøeæej dobje a w jeje mócnej vegetaciji hi¹æe njebì wot lud¼i wobydleny. Prìnje dopokazy wo è³owjeku nakhad¼amy hakle w slìdowacym lodowym èasu. Tehdom njebìchu jeno¾ Alpy, ale te¾ hornje W³ochi, ©wabska, haj samo srjed¼no-nìmska hornina z lodowcami pøikryte, a wot sewjera pøikhad¼ujo napjelnjachu lodowe rìki wu¾³ob baltyskeho morja, d¼ìl sewjerneho morja a po³nócnu nìtèi¹u Nìmsku. Rostliny a zwìrjata so k ju¾nyrii pobrjoham Europy, z d¼ìla samo do Afriki naspjet wróæachu, z d¼ìla do cy³a zahinychu. Za nimi pak æi¹æachu so wot po³nocy druhe dru¾iny, ki¾ zymu znjesechu. Srjed¼ tuteje tak mócnje premìnjeneje pøirody stoje¹e nìtko è³owjek, Powostanki jeho byæa namaka¹ w Francózskej a w Nìmskej w¹ud¼om w tych stronach, ki¾ w lodowym èasu zalod¼ene njebìchu. Tajke namakanki wobstojeju z brónjow, ruèneje a domjaceje nadoby, pychi, w¹elkich wotpadkow a mjenje abo lìpje zd¼er¾anych kosæowcow. S³awne su wosebje namakanki w Scusssquelle w ©wabskej a z Taubacha w Ilminym dole pola Weimara. Flora a fauna prìñ¹eje pokazujetej docy³a sewjerny raz, mjez tym zo staro¾itnosæe z Taubacha pózdni¹emu - srjed¼olodowemu - èasu pøis³u¹eju. Jim podobne su namakanki z wulkich podzemskich prózdnjencow w Francózskej a ©wabskej. Z³o¾imy-li w¹itke tute powostanki porunjo sebi, dóstawamy slìdowacy wobraz diluvialneho è³owjeka:
Diluvialny è³owjek mìje¹e hi¾o wìstu prìnjotnu zd¼ì³anosæ, nakhad¼amy pola njeho prìnje spoèatki rjemjes³a a druhich wustojnosæow. Wón bì hoñtwjeà, runajo so w tym snad¼ sewjerno-amerikanskim Indijanam abo Èukæam w Asijskej. Swoje brónje hotowje¹e sebi z wótrych kamjenjow, ki¾ z rjemje¹kami k nìkajkemu toporu wjaza¹e. H³owna d¼iwina bìchu w tym èasu bìhaèe, hobrske jelenje, mamuty a prózdnjenske mjedwjed¼e, ki¾ tra¹ w jamach ³oje¹e. Pøeto¾ ze swojimi kiprymi a snadnymi brónjemi sebi z æe¾ka zwìri tamnym sylnym a d¼iwim zwìriskam swobodnje napøeæiwo stupiæ.
Hoñtwjeàski dobytk rozumje¹e wuko¾iæ a wukutliæ, trjebajo pøi tym kamjeñtny nó¾ abo mjedwjed¼owe èelesno. Mjaso pjeèe¹e sebi na wohnju a spó¾era je drje te¾ na po³ syre. Pozd¼i¹o nawukny, sebi je wariæ w hustopleæenych witkowych korbach, z nutøka z hlinu zamazanych. Pøez to dóñd¼e najskeà¹o k hornèeàstwu. K wotmìnjenju jìd¼e¹e hdys a hdys ryby, ki¾ bì sebi z rohowej wudu popadny³. Po wobjed¼e wotpoèowa¹e mu¾ na mjedwjed¼owej ko¾i, mjez tym zo ¾ona swoje hospodaàske pøis³u¹nosæe wobstarova¹e. ©ije¹e drasty ze ¹idle¹kom, ki¾ bì sebi z jelenjoweje kóstki wud¼ì³a³a a te¾ z tajkimi jeh³ami. Wìzo bìchu drasty jeno¾ z ko¾ow, pøeto¾ pøasæ a tkaæ diluvialny è³owjek njerozumje¹e. Pièk wón najskeà¹o by³ njeje, pøeto¾ porìdko nakhad¼eju so piwne sudowja, ka¾ wobd¼ì³ane jelenjace nopy. Tola pychu wón hi¾o znaje¹e a lubowa¹e. Na to pokazuja pøewjeræene zuby d¼iwich konjow a èelesna d¼iwich kóèkow, ka¾ te¾ kruchi èeàwjenca, z kotrym¾ so wìsæe barbje¹e. Z toho hódamy, zo je so te¾ zawjeseliæ wìd¼i³ w swojim ¾iwjenju. Wurìzanki a wudypanki na rohach wobswìdèuja nam, zo su nìkotre splahi hi¾o spoèatki wumje³stwa dóspì³e, pøeto¾ wone pokazuja na wótre wobked¼bowanje pøirody. - Ma³o wìmy wo wobydlenjach diluvialneho è³owjeka. Bydle¹e najskeà¹o w lìæe pod ko¾anymi stanami a w zymje pyta¹e wuæek w zemskich prózdnjencach a ¹ka³obach. Normalnu æìlnu postawu praè³owjeka rysowaæ je æe¾ko, dokel¾ hi¾o tehdom w¹elake splahi w Europje byd³achu; najèasæi¹o namakachu so do³zy lud¼o z do³himi nopami. ȳowjeka diluvialneho èasa slìdowachu lud¼o kamjeñtneho èasa, ki¾ su z kolikowych twarbow bli¾e znaæi. Wot skónèenja lodoweho èasa je so - ka¾ w¹elake woblièenja pøezjedne dopokazuja - nìhd¼e 20.000 haè 40.000 lìt miny³o. Kak snadnu¹ke zda so nam napøeæiwo tutej lièbje tamnych 1500 lìt pøed Khr., ki¾ kónc historiskeho pøepytowanja w Europje woznamjenjeju!
Jan Keàk, £u¾ica 1901.
zpìt na obsah 
Dal¹í: Nì¹to z geologiskeho twara wokolnosæe Budy¹ina