|
- Páta | - Srbská èítanka | - |
Wubud¼ena narodna myslièka, zwonka serbskeho kraja w towaàstwach plahowana a w Serbach wosebje pøez Tyd¼eñsku Nowinu roz¹ìrjena, pokazowa¹e so pøece bóle w zjawnosæi. Duchowni, wuèerjo, kandidaæi, rìènicy, lìkarjo, studenæi, haj te¾ wjesni mu¾ojo spóznachu potrìbnosæ wu¾¹eho zjednoæowanja, zo bychu so ze zhromadnymi mocami za serbski lud postarali. Njedosahachu wjacy towaàstwa m³od¼iny za wudokonjenjenje w maæeànej reci, ale wuèeni lud¼o we wa¾nych powo³anjach stojacy zjednoæowachu so najprjedy we wurad¼owankach a potom w towaàstwach. Serbscy wótèincy pak derje wìd¼achu, zo Nìmcy jich prócowanja zwjet¹a njeøad¼i wid¼a. Tohodla dyrbjachu wobhladniwje wustupowaæ, chcychu-li swój zamìr - duchowne pozbìhnjenje Serbow - docpìæ.
Hi¾o w èasu swojeho studowanja s³owjanskeje filologije we Wróts³awju pod profesoromaj Purkynju a Èelakovskim zapøija J. E. Smo³eà myslièku wo za³o¾enju literarneho towaàstwa za Serbow po pøik³ad¼e èìskeje a ilirskeje Maæicy. Ale to njehod¼e¹e so tak lohcy wuwjesæ, haèrunje¾ bìchu w lìæe 1845 w¹elacy wótèincy za to dobyæi. W tym èasu poby te¾ s³awny historiograf Franc Palacký w Budy¹inje a wobtwjerd¼owa¹e nìkotrych Serbow w mysli za³o¾enja zhromadnoserbskeho literarneho towaàstwa.
Na zhromad¼iznje abo porad¼e Serbów na jutrownej srjed¼e 1845 w Budy¹inje so wobzamkny, zo dyrbi so pøede w¹im pøihotowaæ a zrjadowaæ spìwanski swjed¼eñ, na kotrym¾ bychu so jeno¾ serbske pìsnje spìwa³e. Wuèeà K. A. Kocor, tehdy w Stró¾i, zhromad¼i star¹e spìwy a zestawjowa¹e nowe h³osy, wupytowa¹e spìwarjow a spìwaàki w serbskim kraju, a wotmìwa¹e z nimi wuwuèowanja. Na 17. winowca 1845 bì na tøìleàni w Budy¹inje prjedy w serbskich a nìmskich nowinach pøipowìd¼eny serbski koncert, dotal njes³y¹ana wìc! Z bli¾¹ich a dal¹ich stron pøijìd¼echu Serbja a te¾ Nìmcy; koncert so derje porad¼i a w¹itkich spokoji. Powìsæ wo tym roznjese so po Serbach, zo je Serbstwo w zjawnosæi z èesæu wustupowa³o. Kocor bu z tym k dal¹ej d¼ì³awosæi wubud¼eny a komponowa¹e wjacy serbskich spìwow, kotre¾ jemu wosebje H. Zejleà podawa¹e. Spìwarjo a spìwaàki pak swìru w koncertach pomhachu. Tak wotmì so potom druhi tajki swjed¼eñ zaso w Budy¹inje 1846, tøeæi we Wojerecach te¾ 1846, ¹twórty w Budy¹inje 1847, pjaty w Marijnej Studni 1848, ¹ìsty w Lubiju 1848, sedmy w Marijnej Studni 1849, wósmy w Budy¹inje 1849. Te¾ pozd¼i¹e serbske koncerty buchu wa¾ne za znowarod¼enje Serbowstwa.
Pódla spìwanja so literarnje dale d¼ì³a¹e wot jednotliwcow a w towaàstwach m³od¼iny. Zejleà pisa¹e pódla "Nowin" "Missionske powìsæe", Smoleà pøe³o¾i z J. A. Waàkom Fr. L. Èelakovskeho "Woth³ós pìsni ruskich" 1846, Kocor "Serbsku Meju" 1847.
W Prazy studowacy Serbja, kotøi¾ hi¾o pod J. Dobrovskim a W. Hanku so w rìèi wudokonjachu, za³o¾ichu 1846 te¾ twjerd¹e zjednoæenje mjez sobu - towaàstwo "Serbowku".
Mjez tym zrjadowa so nakhwilny abo pøihotowacy wubjerk wotmysleneho towaàstwa Maæicy Serbskeje: Zejleà, K³osopólski, Pful, Wjela a Smoleà. Wurad¼ene statuty pøepodachu so k dozrjadowanju dr. Adolfej Klinej, kotry¾ jako mì¹æanski rada z wy¹nosæu znaty dowolnosæ sakskeho knje¾eàstwa k za³o¾enju towaàstwa dósta 26. Ma³eho ro¾ka 1847, po èim¾ mó¾e¹e so Maæica Serbska na jutrownej zhromad¼iznje doza³o¾iæ.
Po wustawkach chcy¹e Maæica Serbska dobre ludowe a wìdomostne pisma wudawaæ, jako te¾ Èasopis za rozwuèenje a nawìd¼itosæ serbskeho ludu, pøi èim¾ dyrbje¹e so zdobom na èisæenje a wudospo³njenje rìce d¼ì³aæ. Sobustaw mó¾e¹e kó¾dy byæ, ki¾ snadny lìtny pøino¹k zap³aæi. Z pøino¹ków a dobrowólnych darow mìje¹e se pok³adnica tworiæ, jako te¾ knihownja so za³o¾iæ.
Doza³o¾enje Maæicy Serbskeje, jedyn z najwa¾ni¹ich skutkow serbskeje historije, sta so 7. jutrownika 1847 na tøìleàni w Budy¹inje. Po pøepro¹enju w Nowinach zhromad¼ichu so ze w¹ìch kónèinow hornjoserbskeho kraja duchowni, kandidaæi, wuèerjo, studenæi a nìkotøi rjemjeslnicy. Woni pøijachu pøedpo³o¾ene wustawki, wuzwolichu pøedsydstwo - dra Klina za pøedsydu, kandidata Wanaka za sekretara, J. E. Smolerja za redaktora Èasopisa - a wurad¼owachu, wo wudajomnych knihach. Wu¾itne bì mjez druhim postajenje, zo ma h³owna zhromad¼izna na kó¾dolìtnu srjedu po jutrach so wotbywaæ.
Po doza³o¾enju Maæicy Serbskeje rozpós³a so pøepro¹enje "pøeæelam serbskeje rìèe a literatury" najprjedy w sakskim d¼ìle Hornjeje £u¾icy, a potom w pruskim, hdy¾ bì z rozkazom 30. jutrownika 1847, pøez superintendentu Kubicu z Wojerec wobstaranym, te¾ pruskim Serbam pøistup k Maæicy dowoleny. Maæica chcy¹e jako starosæiwa maæ w¹itkich Serbow byæ a w¹ìch swìrnych Serbow woko³o sebje zhromad¼iæ. Jeje skutkowanje bì jeno¾ z tym trochu zad¼ìwane, ¼o bì wot spoèatka khuda. Tola je pøi w¹ìm tym wjele za serbski lud dokonja³a, zjednoæejo prjedy d¼ìlenych Serbow w jednej pismowskej rìèi a wudawajo wu¾itne serbske knihi.
W tajkim zamìrje zestaji najprjedy dr. Pful za Maæicu serbski prawopis, kotry¾ po pøehladanju pøez Smolerja a Kuæanka so pøija a w prìnim lìtniku Èasopisa - 1848 - so woæi¹æa, a hnydom poèachu so prìnje kni¾ki za lud wudawaæ: ©tyri prìdowanja H. Lubjenskeho, Serbske Hornje £u¾icy abo statistiski zapisk E. B. Jakuba a J. Kuæanka, nìkotre powìdanèka a druhe powuène spisy.
Nowe towaàstwo doby sebi wjele pøeæelow a wubud¼e¹e wulke nad¼ìje, kotre¾ pak tola njemó¾e¹e w datych wobstojnosæach tak spì¹nje spokojiæ. Hi¾o w prìnjej horliwosæi wohrozychu m³odu Maæicu Serbsku njenad¼ìte podawki w nìmskich krajach.
Z Historije serb. naroda wot W. Bogus³awskeho - -M. Hórnika.
Dal¹í: