|
- Páta | - Srbská èítanka | - |
(Humoreska.)
W rjanych, dobrych èasach, hdy¾ "na¹e Serbstwo z procha stawa¹e", hdy¾ na¹i d¼ìdojo a na¹e wowki so z dobrymi Serbami zaèuwachu a jich d¼ìæi hi¹æe njejìzd¼achu w ¹kleñèanych wozykach, ani nic po ¾eleznicy do Drje¾d¼an, ani nic z kolesami na wulìty do swìta, nì, hdy¾ na¹i stari a m³od¼i Serbjo rad¹o pì¹i khod¼achu, ¹ikowanje poma³ku, z wìstosæu a swìdomitosæu hladajcy ¹ebi dom a hospodaàstwo - tehdy be¹e w Starej Cyhelnicy pola Kukowa staru¹ka serbska æetka ¾iwa, kotra¾ bì nìhd¼e wot Kulowa sem do na¹eje wsy so wuda³a. Pow¹itkownje rìkachu jej "Jejdyrkec Hapla", dokel¾ bywa¹e nastajnosæi z jeje prìnim a poslìdnim s³owom: "Mój Jejdyrko tola, ach mój jejdyrko haj!" a "mój jejdyrko!" prìdku a "mój jejdyrko!" zady.
Tale Jejdyrkec Hapla bì wam skoro tajki original, ka¾ njeboèièki "Jejkacy Handrij". Tón je wam te¾ stajnje a w¹ud¼e jeno¾ pe¹i khod¼i³,a njed¼iwajcy toho daloko woko³o po Serbach pøi¹o³, èasto te¾ do Nìmcow tu a tam; èas ¾iwjenja pak njeje jenièki raz ze ¾eleznicu jì³, samo nic do Drje¾d¼an. Tam mìje¹e pjeèa bratra - ka¾ su nam to "Serbske Nowiny" powì³e - bratra, kotry¾ mìe¹e wot njeboh Handrija nìhd¼e pjeæ stow hriwnow po¾èenych. Jejkowy Handrij dojìd¼e sebi po nje pì¹i - z kijom, z karu, dokel¾ bì jemu ¹iba³y bratøik swój do³h w samych lutych drobnych pjenje¾kach wup³aæi³. A luby na¹ Handrij, ka¾ nièo z toho, wotwjezy sebi swój pok³ad z residency do Ma³eho Wjelkowa - na karje. Bì tajki prawy samotaà. Trodlojkaty khod¼e¹e swjatk a pjatk; a tola mìje¹e nì¹to, ¹to¾ by jemu d¼ensa nìkotry¾kuli najwosobni¹i panik abo naduty pacho³k zawid¼a³ - ¹warnu hromadku pjenjez!
Tajka originalna æetka bì te¾ Jejdyrkec Hapla. Wona drapa¹e a ¹kraba¹e njewustawajcy w¹ud¼e w¹itko hromad¼e, ¹to¾ so na brjó¾kach, puæach a na sæe¾kach wale¹e: kó¾du ha³u¾ku, kó¾dy kije¹k, kó¾de pjerko, kó¾du trawièku, kó¾de zelièko, kó¾dy powjazk, kó¾dy banæik - w¹o so jej pøihod¼e¹e, w¹o bì spomo¾ne k jeje drobnemu hospodaàstwu. A swoje æe¾ko zas³u¾ene kro¹ki kopje¹e w starych nohajcach a zamka¹e zamo¾enje do stareje molowaneje køinje, kotru¾ bì po wowcy namrì³a.
Ka¾ Jejkacy Handrij w¹emu z puæa khod¼e¹e, ¹to¾ by so z "domfom" hna³o a wozy³o pøeze w¹ì hory a do³y, tak tohorunja na¹a cyhelñska æetka æìka¹e pøede w¹ìm rohatym, køid³atym nowotaàskim ¾iwjenjom. We wonym èasu bì mjenujcy è³owjeska mudrosæ wunamaka³a prìnje kolesa, a swìt zapoèa kolesowaæ. Jìzd¼achu na zastaàskich dresinach, ki¾ mìwachu prìdku jara wulke a zady ma³u¹ke koleso. Ale na¹a luba Hapla znaje¹e jeno¾ swoje kolesko pøi ko³wroæe abo to pøi swojej karje.
Bì¹e to raz w lìæu. Stara Hapla d¼ì¹e "na bìrtl" do bunow. Tu pøihna so nadobo wot klóstra wulke rjeb³ate mu¾isko - tra¹ z Kamjenca, khiba hi¹æe nìhd¼e z wotkal dale - na tajkim wysokim kolesu. Z cy³ym wotmachom æìrje¹e po nimale nah³ej horje dele pøez Staru Cyhelnicu: raz, dwaj - raz, dwaj - raz, dwaj! - Hopsa! Zhubiw¹i runowahu wali so ryæeà-kolesowaà, tak do³hi haè bì, do pøìrowa pøi "bìrtlu". Jejdyrkec Hapla hlada a hlada, zo moh³a sej woèi wuhladaæ: mu¾isko pøileæi z kolesom - raz, dwaj - raz-dwaj - raz, dwaj; - kolesko poskoèi: hopsa! - mìri do pøìrowa! bì¾i, pada, a mu¾ wala so pøez h³owu: hopla! - Jejdyrko tola, tajkule kekliju cyhelñski swìt hi¹æe wid¼a³ njebì. - W¹a wustró¾ana æìka luba Hapla pøez puæ humpotajcy do wsy, køico, wrì¹æo a wo³ajo so Bohu tak a hinak: "Ach, ty mój jejdyrko, ty mój jejdyrko, mój knje¾icko, pomhajæe, lubi lud¼o, æìkajæe, æìkajæe, to-je sudny d¼eñ! - do Cyhelnicy je pøijì³ "Hantykhryst", ach, mój jejdyrkecy haj, haj, "Hantykhryst", køid³aty, rohaty, lìtacy "Hantykhryst"! -
Na krik a haru su na¹e wjesnjanki bórzy do hromady. - "©tó, ¹to? Antikhryst!" zastró¾ana pra¹a so Nowakec Lena.
Humpo¹tec Hanzlk bì sebi runje w zahrodcy pøed woknami hrajka³ a te¾ cy³ej kekliji pøihladowa³: Wulke koleso, ma³e kolesko, kosæaty mu¾, teptacej nozy frfrfr - hopsa! W¹o tole hromad¼e bì¾i køi¾ na køi¾ brbrbr - kolesowe wokøid³o wjechluje z "wysokim" ryæerjom. Aw, jawjaw! a nadobo: Hopla, do hrjebje! - Tajke nì¹to bì wìzo te¾ Hanzlk prìni króæ zawohlada³. A nìtko wón nó¾kuje, ¹to¾ mó¾e, k zbì¾aw¹im so na Hapline wo³anje ¾ónskim a wo³a: "Maæi, maæi! Tam³e w hrjebi jedyn mu¾ z karu le¾i!" -
A bórzy so wukopa, hdy¾ mu¾isko so z pøìrowa wudrapa a ze swojej "karu" ke Khrósæicam æìrje¹e, zo to njebì¹e nìkajki Antikhryst, ale Wonjeèan Njelepec Bosæij, ki¾ bì pøed wjele lìtami do krawcow ¹o³, w Drje¾d¼anach Nìmcam wjele lìt kholowy p³ata³ a z tym telko pjenjez na¹i³, zo bì sebi tajku "ma¹inu" - dresinu kupiæ moh³. Nìtko bì do Serbow pøijì³ na "wysokim konju" a z wulkim titu³om "Ve³ociped-Agent", ¹to¾ najzrozumliwi¹o po serbsku rìka: "Knjez Nobel, fiksnó¾kowaà a wuskoèny dohrjebjesopøezh³owumjetaà." A na¹ej lubej Hapli bì¹e knjez Nobl prìnju "probu swojeho kum¹ta" pokaza³. Jejdyrkec Hapla je "hejgn" potom prajiæ dyrbja³a: "Derje tola, zo je Bóhl'byknjez mojeho Micha³a k sebi wza³, tón bì te¾ tajki fikshornèeà a wuskoèny ptaèk, a ¹tó wì, haè mi te¾ wón njeby raz z tajkej karu wujì³!" -
J. Bryl-Serbin, Lu¾ica 1912.
zpìt na obsah 
Dal¹í: Bo¾emje Budy¹inej