|
- Páta | - Srbská čítanka | - |
We Wrótsławju tehdy tójšto Łužiskich - Serbow a Němcow - studowaše. Na swojich serbskich krajanow dźiwajo Smoleŕ sebi wotmysli, tam serbske towaŕstwo załožić, kotrehož sobustawy bychu so we serbskim rěcenju a pisanju rozwučowali. To běchu tamniši łužiscy Němcy zhonili. Woni k Smolerjej přińdźechu z namjetom, zo by wón łužiske towaŕstwo ze serbskim a němskim wotdźělenjom załožił. Smoleŕ sebi pomysli, zo mohło wobstaće towaŕstwa ćim twjerdše być, hdyž změje ćim wjacy sobustawow. Tuž je pod mjenom "Towaŕstwo za łužiske rěče a stawizny" z přizwolenjom akademiskeho senata załoži. Za protektora towaŕstwa bu universitny profesor nemski stawizhaŕ Stenzel wuzwoleny a to tohodla, dokelž so za łužisku historiju trochu interesowaše. Wona so wotewrić universitetnej auditoriji w přitomnosći rektora a někotrych profesorow wot Smolerja z přednoškom wo łužjsko-serbskim Słowjanstwu.
Bórzy potom běše universitny profesor Purkyně, najsławniši fyziolog tamnišeho časa, wo łužiskim towaŕstwje zasłyšał a Smolerja teho dla k sebi přeprosy. Tón sebi njemóžeše wukłasć, što chce fyziolog z theologom,- tola jako knjemu přińdźe, knjez profesor ani na fyziologiju ani na theologiju njespomni, ale jeho za łužisko-serbskim Słowjanstwom wuprašowaše, wo kotrymž njeběše hač dotal ničo wědźał. Smoleŕ jemu na jeho prašenja wobšěrnje wotmolwješe, štož so knjezej professorej tak spodobaše, zo jemu skónčnje wozjewi, zo móže kóždu njedźelu připołdnju wot 11-12 hodźin k njemu přikhadźeć a pola njefro z někotrymi młodymi Polakami čěsku reč wuknyć. Purkyně běše mjenujcy jara horliwy Čech a teho dla młodych Słowjanow rad čěsku rěc wuceše. Jemu so Smolerjowe prócowanje za łužiske Serbstwo po času tak lubješe, zo jeho do swojeho doma wza, za čož tón njetrjebaše dale ničeho ćinić, khiba za šulskimi dźěłami jeho dweju synow hladać a jeho wobšěrnu bibliotheku w porjadku dźeržeć, kotraž wosebje z knihow wšitkich słowjansldch narodow wobstoješe. Smolerjowi pólscy towaŕšojo běchu jeho z pólskej kulturu, Purkyně pak z čěskej zeznajomili, a Purkynjowa bibliotheka jemu drohu do literatury wšitkich Słowjanow wotewri. A dokelž słowjanscy wučeni, wosebje Polacy a Čechowje, professora Purkynu často wopytowachu, měješe Smoleŕ tež často składnosć, hódnych reprezentantow pólskeje a čěskeje narodnosće widźeć.
We Wrótsławju bě Smoleŕ při wšědnym wobkhodźe z profesoro-maj Purkynju a Čelakovskim podrobnje zeznał, na kajke wašnje čěscy patriotojo za pozběłmjenje swojeje narodnosće dźěłaju a jemu so wosebje jich towaŕstwo "Matice Česka" spodobaše. Tuto běchu k temu załožili, zo bychu so z lětnych pjenježnych přinoškow knižki ža čěski lud wudawałe. Smoleŕ toho-dla po wustawkich "Matice České" statut napisa a z nim srjedu po jutrach 1843 do Budyšina přijědźe, zo by tam w zhromadźiznje serbskich patriotow "Towaŕstwo Maćicy Serbskeje" załožił. Wšitcy jeho projekt radostnje witachu; ale kak wobtwjerdźenje statuta wot saskeho ministerstwa dostać, to njewědźachu sebi wuradźić. A Smoleŕ sam njemóžeše w tajkim nastupanju ničo dokonjeć, dokelž běše pruski poddan. Skóncnje pak wjedźeše wón měšćanskeho radźićela dra Klina za tu wěc tak zainteresować, zo tón, ministerstwo wo wobtwjerdźenje statuta prošeše a je tež w l. 1846 dosta. Tola móžeše towaŕstwo hakle w l. 1847 faktiscy do žiwjenja stupić, jako běše mjez tym tež wot pruskeho knježeŕstwa dowolnosć dostata. Za jeho předsydu bu Dr. Klin wuzwoleny a Smoleŕ za redaktora "Časopisa towaŕstwa Maćicy Serbskeje", hač runje w Budyšinje njebydleše. Wón prěni zešiwk "Časopisa" V Meji 1848 wuda, w srjedź politiskeho ropota, kotryž bě so tehdy z Francózskeje nimale po wšitkich krajach Europy rozšěrił.
We Wrótsławju so Smolerjowe słowjansko-linguistiske studije w l. 1844 skónčichu, wón pak tam hišće někotry čas wosta a z časami tež w Łužicy přebywaše, doniž so w l. 1846 do Lipska přesydli, zo by tam Jordanowe "Jahrbücher für slavische Literatur, Kunst u. Wissenschaft" redigował. Tam měješe Smoleŕ ćežku płucowu khorosć wutrać, kotraž tež jeho tak zainficirowa, zo wón dlějši čas njemóžeše rěčeć. Ale při wšej swojej khorowatosći wón tam słowjanske towaŕstwo załoži, w kotrymž so z dowolenjom universitneho rektora lipscy studentojo łužisko-serbskeje, pólskeje a čěsko-słowakskeje narodnosće skhadźowachu.
Jako běše měrc 1848 francózske kralestwo powalił, so tež w Lipsku na někajku revoluciju hotowachu, ale žadna njenasta, dokelž saski kral do kóždeho žadanja saskeho luda zwoli. Mjez tym pak powěsć přińdźe, zo je w Barlinje revolucija wudyriła. Tuž běše wjele Lipsčanow tak lohkomyslnych, zo wobzamknychu do Barlina dojěć a sebi ŕevoluciju z daloka wobhladać. Smoleŕ tež do tych lohkozmyslenych słušeše. Na puću drje so dopomni, zo je hłuposć započał, a budźiše so najradšo wróćił, hdy budźiše so njehanibował. Tola zbože jeho hłuposć wuruna, přetož jako železničnyćach Barlinej so bližeše, dale a wjacy pruskeho wójska nimo njeho ćehnješe. A jako so wojakow prašachu, što ma to na sebi, ći wotmolwichu, zo je revolucija skónčena, dokelž je kral wojakow z Barlina won wupósłał.
Smoleŕ sebi přemysłowaše, zo budźa so při tym nowym čerstwym politiskim žiwjenju (t. r. w l. 1848) drje tež łužiscy Serbja trochu swobodnišo hibać móc, z dobom wobzamkny, so z Lipska do Budyšina přesydlić. Wón to tež we swjatkach 1848 sčini čujo, zo je nětko, hdyž je "swobodna prasa" proklamowana, čas přišoł zo ma wón redakciju serbskeho organa "Tydźeńska Nowina" do ruki wzać a přez njón za lěpše serbskeje narodnosće skutkować. Wón tež redakciju dosta. "Tydźeńska Nowina" tehdy jeno napołlistnje wukhadźeše, wón . ju na cyłe listno powjetši. Tole, kaž tež to, zo smědźeše so w njej tež politika pisać a zo po njej horliwy serbski duch wěješe, ličbu abonentow za měsac wot 375 do 872 přispori.
Swoje hesło "njech so Němcy wo Němcowstwo, Serbja pak wo Serbowstwo staraju" Smoleŕ wosebje tež přez to wožiwi, zo po serbskich wosadach serbske towaŕstwa załožować pytaše, ale wšitke z dowolnosću wyšnosće. Jich centrum běše "budyske serbske towaŕstwo" a Smoleŕ jich generalny sekretaŕ. W tutych towaŕstwach so jenož wo to jednaše, štož možeše serbskej narodnosći k lěpšemu słužić, a při tym so Serbam poradźi, zo móžachu prěni króć někotrych horliwych Serbow jako zapósłancow do saskeho sejma pósłać. A kak to serbski lud z česćownosću serbskeje rěče napjelnješe, hdyž słyšeše, zo móže so tež ze serbskimi słowami wo najwažnišich naležnosćach čłowjestwa zjawnje rěčeć.
Wšudźe so tehdy ludy na swoje knježeŕstwo ze wšelakimi žadanjemi wobroćachu, tuž žadyn dźiw njebě, zo tež Serbja na saske ministerstwo peticiju pósłachu, w kotrejž wo to prošachu, zo by serbska rěč w cyrkwi, šuli a před sudom ŕune prawo z němskej dostała a zo by na gymnaziju, kaž tež na wuceŕskim seminaru w Budyšinje serbska rěč za serbskich gymnazijastow a seminaristow wučbny předmjet była. Deputacija, z 15 Serbow wobstojaca, tajku peticiju ministerstwu přepoda a potom tež kralej, pola kotrehož běše sebi audijencu wuprosyła, swoje počesćowanje wopokaza, To so jemu jara spodobaše, přetož w tamnym, z kóždym dnjom bóle k republikanismu so pŕikhilacym času so mało ludźi za kralom prašeše. Za někotre měsacy saske ministerstwo serbskim petentam wotmolwjenje pósła, w kotrymž bě prajene, zo chce jich próstwy dopjemić, hdyž tež we wužšich rozměrach. Serbja běchu z tym spokojeni, wšak běše tóla zaso něšto za jich narodnosć dobyte. Reakcija, kotraž potom pód nowym ministrom Beustom zastupi, je drje wjele teho, štož bě prjedawše ministerstwo Serbam přizwoliło, zaso skazyła, ale wjele je tola tež wostało.
Č. M. S. 1917.
Další: