|
- Páta | - Srbská èítanka | - |
Zarjadowanje gmejnskich, ¹ulskich, ani cyrkwinskich nale¾nosæi w Serbach njeje serbske. Wina na¹a njeje. Na¹a wina pak je, zo ani towaàstwowanje w Serbach njeje serbske. A tutón njepomìr - kotry¾ k tomu jeno¾ z tró¹ku dobreje wole zamó¾emy porjed¼iæ, nas woprawd¼e pohañbjuje pøed pøeæelom a pøed cuzbnikom. Hakle w poslìdnich lìtach so hibanje w serbskich rjadach poèina. Tu a tam so zjednoæenstwa pozbìhuja, wuzbìhujo swój narodny wuznam.
Z jich prócowanjow pak nuznosæ zjednoæenja podobnych towaàstwow ryzy serbskeho ducha a naprawjenja wukhad¼a, nuznosæ, zo so zjednoæa k jednomu cy³kej a k zhromadnemu skutkej. Jeno¾ w tajkim postupowanju te¾ nad¼ìja je, zo so wìcy w Serbach k lìp¹emu wobroæa. - Wo tajkeho Zwjazka nadawku a skutkowanju pak su mìnjenja hi¹æe jara d¼ìlene w kruhu serbskich zjednoæenstwow. K spokojacemu rozjasnjenju w nale¾nosæi Zwjazka Serbskich Towaàstwow pøino¹owaæ - je zamìr slìdowacych rjadkow.
My Serbja organisacije potrjebujemy, pøisprawneje nam a na¹im pomìram, Pøi tym na naprawy druhich narodow pøez mìru d¼iwaæ njesmìmy. Druhe narody su w druhich pomìrach. My to wolimy, ¹to¾ mamy w tutym èasu za sebje nuzne a wu¾itne. A to je po na¹im mìnjenju Zwjazk Serbskich Towaàstwow.
Zwjazk Serbskich Towaàstwow - ¹tó ma do tutoho Zwjazka s³u¹eæ? W¹itke serbske - chceæe-li - ryzy serbske towaàstwa, njech hewak s³u¾a zamìrej kajkemu¾kuli. Z wurazom dodawamy; serbske, ryzy serbske. Mì¹eæ njebud¼emy. Zo je tajkich towaàstwow dotal ma³o - to "Zwjazka" njezastró¾i: jeho prócowanje wosebje bud¼e, lièbu tajkich ryzy-serbskich towaàstwow powjet¹owaæ. Zo je to mó¾no, stawizny poslìdnich lìt wobswìdèuja. Pøeco bóle so strowa a jeniècy prawa zasada pøedobywa: Serbam serbski spìw a serbske s³owo. Z hanjenjom a smì¹enjom witana, je tuta zasada smì¹erjow a hanjerjow zahañbi³a. To je skutk lìt najposlìdni¹ich - ale dotal daloko njedokonjany. Mocy, drjebjene, njech so zra¾a do hromady a w Zwjazku d¼ì³o dokonjeju.
Zwjazk chce byæ jednotliwym towaàstwam rukowanje, zo kæìja a wobstoja, Zwjazk knje¾iæ nochce, s³u¾iæ chce, zjednoriæ a wop³od¼owaæ chce skutkowanje w jednotliwym towaàstwje, Zwjazk, w ¾iwym, stajnym wobkhad¼e z towaàstwami pøebywajo, chce jim byæ srjed¼i¹æo a cy³emu krajej wóhni¹æo narodneho wìdomja.
A to je jeho druhi zamìr. W stronach, parowacych - a ze ¹kodu parowacych serbske towaàstwa, c³ice Zwjazk tajke srjed¼i¹æe serbskeho ¾iwjenja tworiæ. Kopicy towaàstwow a towaàstwièkow pak k tomu njetrjebamy. Za jednu wosadu, abo nuzno-li: za jednu wjet¹u wjes z wokolnymi wsami jedne jenièke narodnoserbske towaàstwo dosaha jako zdonk, kotremu¾ so po potrìbnosæi pøidru¾uja wotrjady, w¹elakoreho nadawka, na pø. hospodaàski (burski), spìwny, d¼iwad³owy, knihowy, ko³ojìzdny a druhe. Tajki wotrjad je sam za so samostatny, ma po ¾adanju swoje zamó¾enje a zarjadnistwo. D¼ì³o w tajkim wotrjed¼e je jednore, aparat snadny. Wustawki su samsne ka¾ w lokalnym towaàstwje; jeno¾ skutkowanski porjad ma wotrjad swój. Pøedsydstwo je zhromadne z pøedsydstwom zdonka; wotnoha jeno¾ nawjedowarja trjeba.
Zdonk, t. j. mìstne towaàstwo wotnozy - wotrjadej rukuje za byæe a tyæe. Zastupichu-li njepøihódnosæe, wotrjad tra¹ wusnje, z æì¾ka pak zhinje. Lìp¹e pomìry jón hnydom zaso na nozy staja. W¹ak zdonk ¾iwy zwostawa, a zdonk skónènje hinak hac z wotnohami ¾iwy njeje. Hako pøik³ad bud¼ tu "Serbske towaàstwo za Khwaæicy a wokolnosæ." Tute towaàstwo mìje¹e wotrjadaj dwaj: d¼iwad³owy a spìwny. Druhi je njedawno wotpoèny³ - ale jeno¾ wotpoèny³. Na lìp¹e èasy èakamy. Hdy¾ tu bud¼a, wotrjad wocuæi - w¹ak zdonk stoji a jedna jeho ha³uza sp rjenje zeleni: te¾ druha so zaso zazeleni.
Kelko serbskich towaàstwow jeno¾ w poslìdnich d¼esaæi lìtach pomnimy ... By³e, kæì³e, hiny³e, zahiny³e su - abo so znìmèi³e. Kelko prócy a woporow dobrych Serbow je z nimi pokhowane - haj, hdy¾ so towaàstwo zcuzbi - runje pøeæiwo nam wuwu¾ite ... Idealna mysl bì serbske hrono wutwori³a, hd¼e¾ njebì nièo by³o - nìtko so tam cuzbaàstwo rozæahuje: ¹to¾ je hórje, dy¾li to prjedaw¹e: nièo. Njemylmy so: wuhubjenje narodneho ducha d¼ensa kó¾demu serbskemu zjednoæenju hrozy hd¼e¾kuli, njech je w srjed¼iznje, njech na mjezach - kelko dobreje wole a wulkeho d¼ì³a, wo dnjo a po nocach, so tak bróji, hdy¾ njeje centra, kotre¾ ¾iwi a poji. A tajku prócu na lìp¹i wu¾itk stajiæ, tajke srjed¼i¹æa twariæ a z nimi wotrjadam ¾iwjenje zawìsæowaæ - je zamys³ Zwjazka.
Pøino¹ki maju byæ snadne, a to tak zrjadowane, zo mó¾e sobustaw zastupiæ do wotrjada kó¾deho¾kuli, byrnje¾ do w¹ìch wotrjadow by³o - a pøino¹k so njepowy¹uje. W¹ak wotrjady, ka¾ spìwaàski, d¼iwad³owy, pøedstajenja, koncerty zarjaduja, z kotrych¾ jim dokhody wukhad¼uja. Su-li wudawki w prìnich èasach wotrjada - na pø. spìwaàskeho na hud¼bniny atd. wulke, zhromadna pok³adnica, zdonkowa mó¹eñ towaàstwa wupomha. Te¾ z wobd¼ìleñskimi lisæikami so trìbne pjenjezy zwjesæ hod¼a. Tajke wobd¼ìleñske lisæiki z nowinku njejsu, ale naprawa, dawno pruhowana a za dobru pøipóznata. Zo bych z pøik³adom pos³u¾i³: khwaæièanskeho towaàstwa spìwny wotrjad tak swoje hrajad³o kupi, d¼iwad³owy jewi¹æe a druhu potrjebu. Wobd¼ìlenki pak su dawno wup³aæene - a hi¹æe su pjenjezy po stach na dani, runje¾ so za narodna a druhe zamìry bohaæe sk³adowa³o by³o.
Wu¾itk a spomó¾enje tajkeho zdonkoweho mìstneho towaàstwa za wotrjady - do woèow bije, tak jasnje so póznawa. Æim wjet¹i je wu¾itk zwjazka za w¹ì serbske towaà¹nistwo. Zwjazk bud¼e moh³ rjec, z centralu, bud¼e wutróba towaàstwow w¹ìch dru¾inow po w¹ìch Serbach. Zwjazk samostatnosæ zjednoæenstwa w nièim podrywaæ nochce - nì, wón chce swoje d¼ìæi a dowìrjene towaàstwa sylniæ, z nutøka a zwonka, chce byæ sprócnje padacym ze sto³pom a z podpjeru. Haj, zdru¾enjam jednoho zamys³a so wìsta autonomija zawesæiæ derje hod¼i. Tak mó¾a na pø. spìwaàske towaàstwa, w Zwjazku zjednoæene, swoju pok³adnicu wobkhowaæ, do kotreje¾ lìtnje swój pjenjez p³aæa za nak³adowanje nowych spìwow a pod. Zwjazk chce wjazaæ, jednoæiæ, nic knje¾ic, tyranisowaæ. Pøino¹k jednotliwych towaàstwow do pok³adnicy Zwjazka bud¼e snadny.- -
Zwjazk Serbskich Towaàstwow wulkeho wuznama nabud¼e. Hlejæe jeho narodnu wahu! Prjedy bu napisane, kelko '¾no mó¾e jednotliwe towaàstwo za swoje wotrjady dokonjeæ a ¾iwjenju wosady w kó¾dym nastupanju - d¼iwad³o, spìw atd. - daæ a d¼er¾eæ serbski raz; æim spomó¾ni¹i bud¼e Zwjazk, kotry¾ wobejmje w¹ì serbske wosady, w¹e Serbstwo.
ȳowjek, njech rataà, njech rjemjeslnik dyrbi so d¼ensa brjoha pøimaæ, zo by hospodaàscy wobsta³ - serbski è³owjek te¾. Zwjazk bud¼e te¾ w tym zmysle na³o¾owaæ swój wliw a swoju móc: k dobremu towaàstwow, ka¾ jich stawow. Za rataàske, ko³ojìzdne a dr. towaàstwa dospìja so pøi zawìsæenju, pøi kupjach a pøedawkach pøihódne wumìnjenja - æim pøihódni¹e, èim sylni¹i bud¾e Zwjazk. - Nuzne ani njeje, zo so stajnje zhromadnje kupuje, jedna. ©tó¾ jeno¾ so hako staw towaàstwa, w Zwjazku zastupjeneho wopoka¾e, z tym te¾ prawow Zwjazka wu¾iwa.
Njewijæe z h³owu! ©to¾ so druhim Zwjazkam hod¼i, bud¼e serbskemu mó¾no. Stó¾ je w d¼ensni¹im wobkhod¼e jeno¾ trochu honjeny, wuznaje, zo wjele dospìjemy. - A runje w tutych hospodaàskich dobytkach za Zwjazk nimo mìry wulka wabjaca a roz¹ìrjaca móc le¾i. Ta je jemu pøedew¹ìm nuzna. Na¹im Serbam dyrbimy zamóc pøedpo³o¾iæ te¾ wid¼omny wu¾itk, kotry¾ mó¾e¹, ka¾ so praji, z rukomaj pøimaæ. Tu pak jón zmìja. Za snadnu¹ki pjenjez bud¼a sobustawy telko zjednoæenstwow a wu¾itk z nich wj¹itkich zmìja!
Na kónc hi¹æe nì¹to, ¹to¾ by by³o njesprawno njenaspomniæ. Najebaè swoju wob¹ìrnosæ a pow¹itkownosæ so Zwjazk njeroz¹æìpi na s³abe ha³u¾ki, ale mócny korjeñ do w¹ìch ró¾kow strowe wotnohi poæìri. Te bud¼a krute haæenje ¹kódnym, swójbne ¾iwjenje podrywacym wurostkam towaàstwowanja na¹ich lubych wìcnych susodow. Hladajæe ko³woko³o so! Kó¾dy sprawny ze styskom wuznawa, zo je w nìtèi¹im towaà¹nym ¾iwjenju khoroba, z³a, ka¾ rak zasak³y. Kelko towaàstwow a towaàstwièkow! Wjeèor ka¾ wjeèor nekajke posed¼enje, kó¾du bo¾u njed¼elu nìkajki wulìt, swjed¼eñk abo zawjeselenje! Swójba, Bo¾i dom stej pozabywanej...
Hdy¾ w¹ak njezakroèimy, tajke èasy a pomìry te¾ serbskemu ludej nastanu. Cuzolubstwa je dosæ w nim. Potom w¹ak te¾: Bo¾emje serbska pobo¾nosæ a pócæiwosæ, tak khwalena - bo¾emje, dobre serbske wa¹nja a poèinki! Hladajæe ko³woko³o so! Spoèatki hi¾o maæe. W¹elacy cuzbnicy, k nam pøibì¾aw¹i, lud¼ièka èasto dosæ ma³o èisteje za¹³osæe, za krótku dobu wjed¼enje towaàstwow mjez nami na so storhnyæ zamó¾eju, dawajcy jim raz, na¹im narodnym za³o¾kam a tradicijam cyle cuzy. A my so jim k³onimy, hura a hajlo wo³ajcy za nimi bìhamy a hi¹æe jich podpjerujemy .. . Drohe wjesela, nizke duchowne a ma³o dobre æìlne wokøewjenja skiæace, so hotuja - jeno¾ korèmarjej k wu¾itku, kotry¾ je nam èasto cuza wosoba.
©tó by praji³, zo je hinak? Bratøa, èas je'wulki, zo wobaramy strachej, dobremu mjenu na¹eho naroda hro¾acemu. Towaàstwowanje w Serbach ma serbske byæ - a to Zwjazk chce. Njech kó¾dy po mocach pomha wutworiæ Zwjazk Serbskich Towaàstwow!
E. Bart, Lu¾ica 1898.
zpìt na obsah 
Dal¹í: Protyka a protyki