|
- Páta | - Srbská èítanka | - |
Jako kraj wot serbskich splahow wobydleny, mìje¹tej £u¾icy w spoèatku serbske prawo. Tola so nam njejsu ¾adne jeho direktne dopomnjenki zakhowa³e, jeno¾ z najstar¹ich lisæinow a z nìkotrych nìmskich krónikow znajemy nìkotre jeho zasady. Tu a tam je te¾ hi¹æe mó¾no z wosebitosæe pozd¼i¹eho ³u¾iskeho wuwiæa stare serbske prawo wuslìd¼owaæ a snad¼ nadeñd¼emy te¾ w ludowych pøis³owach jeho zwuki.
Z wobsad¼enjom kraja pøez Nìmcow zawjed¼e so w¹ud¼om sakske prawo, kotre¾ pak bu èasto nowym pomìram pøimìrjene. W 11. lìtstotku p³aæi sakske prawo za cy³e wobydleàstwo bjez rozd¼ìla. Jeno¾ serbski bur zakhowa sebi nìkotre wustajenja swojeho stareho w¹ìdneho prawa a wobmjezuje z tym wustajenja sakskeho prawa, kotre¾ w¹ak hewak te¾ za njeho p³aæi. W bìhu 12. lìtstotka d¼ìli so tuto jednotne prawo po stawach. Dotalne pow¹itkowne prawo pøemìni so jako zemske prawo do prawa zemjanstwa a do wupjelnjaceho so prawa statnych prawow. Pódla njeho nastawa w¹ak cy³y rjad wosebitych prawow za jednotliwe stawy (cyrkwinske, mì¹æanske, burske) a jednotliwe pomìry (wiæe¾ne, hórniske). Pøi tym pak maju w¹itke tute prawa zaso swój korjeñ w sakskim prawje.
Wobì £u¾icy bu¹tej tehdy w bìhu èasa stawaj wulkeje krajnosæe sakskeho prawa a p³aæachu tam ¾ór³a, te¾ druhd¼e w sakskim prawje wu¾iwane, pódla nìkotrych wosebitych domjaceho pokhoda. Jako druhd¼e, so te¾ we £u¾icy w 16. lìtstotku poèina rozd¼ìl èiniæ mjez pow¹itkownym sakskim prawom (ius Saxonum commune), zlìhowacym so na sakske hladad³o ("Sachsenspiegel") a statutarnym prawom, zepjeracym so na pozd¼i¹e domjace ¾ór³a. Dokel¾ pak bu w XVI. lìtstotku wosebje z wutworjenjom pra¾skeho appelaciskeho (powo³anskeho) sudnistwa zwisk £u¾icow ze zbytnej sakskej krajnosæi w prawnym wuwiæu pøetorhnjeny, we £u¾icomaj za èas èìskeho knje¾eàstwa pozd¼i¹e sakske zakonje, wosebje Constitutiones Saxonicae, njep³aæachu.
W tutym wobèasu te¾ we £u¾icy na mìsto sakskeho prawa romske prawo stupaæ poèina¹e. Pøiprawa k tomu bìchu d¼ì³a Mik³aw¹a Wurma a druhich prawnikow, te¾ we £u¾icomaj èasto wu¾iwanych, kotre¾ hi¾o mnoho romskich wustajenjow wobsahowachu, a studije £u¾ièanow na Lip¹æanskej universiæe, hd¼e¾ so w XVI. lìtstotku hi¾o porjadnje romske prawo pøedno¹owa¹e. W XVI. lìtstotku so romske prawo w zemskim a mì¹æanskim prawje a langobardske prawo w wiæe¾nym (leñskim) prawje pøijima.
We wobìmaj £u¾icomaj pøewjed¼e so recepcija abo pøijimanje w zemskim prawje w XVI. lìtstotku. Delhjo³u¾iski sudniski porjad z lìta 1526 zawjed¼e sud, w kotrym¾ pódla stawowskich pøisydow dwaj doktoraj prawow syda¹taj, a nowy porjad z lìta 1538 pøipóznawa subsidiarnosæ abo pomoc romskeho prawa w nìkotrych mjenje wa¾nych wìcach, patent delnjo³u¾iskeho bohota z lìta 1539 pøipóznawa pak romskemu prawu hi¾o pow¹itkownu p³aæiwosæ jako subsidiarnemu ¾ór³u. Wuznam romskeho prawa bu powjet¹eny, hdy¾ bu w lìæe 1548 apelacija abo powo³anje abo k pra¾skej komorje wot najwy¹¹eho sudnistwa ka¾ hornjo³u¾iskeho tak te¾ delnjo³u¾iskeho pøipu¹æena. Na zjednoæenju romskeho a sakskeho prawa wotpoèowachu w¹ì zemske zarjadowanja a sudniske porjady za wobì £u¾icy, wudate w XVI. a XVII. lìtstotku, z wjet¹a z pøidatym pøispomnjenjom zo ma, nimaju-li privilegije a zemske zarjadowanja kruteho a wìsteho wustajenja, sakske prawo a w pad¼e njedostatka tuteho prawa romske prawo rozrisowaæ (hornjo³u¾iski sudniski porjad z l. 1612). Hdy¾ Ferdinand I. za ³u¾iske mìsta powo³anje do Prahi w lìæe 1548 zawjed¼e, te¾ postaji, zo ma so rozsud¼owaæ po popisanym prawu a po jednanju a rozsud¼e w Hornjej £u¾icy p³aæacym". Te¾ Budy¹ski porjad pripóznawa pomoc romskeho prawa ze s³owami: "po pow¹itkownym swìtnym a sakskim prawu".
Z dobom stupi na mìsto sakskeho manskeho leñskeho, wiæe¾neho prawa prawo langobardske (libri feudorum), ka¾ nas wo tym pozd¼i¹e d¼ì³a wo manskim (wiæe¾nym) prawje we £u¾icy powuèuja: Gersdorf w De feudis Lusatiae superioris 1709, Riech w Differentiae juris feudalis communis atque lusatici 1714, Müller w Institutiones juris feudalis Lusatiae superioris 1818.
Tola ka¾ druhd¼e w krajnosæu sakskeho prawa, tak so te¾ we £u¾icomaj romske a langobardske prawo na rnìsto sakskeho prawa njezawjed¼e, khiba jeno¾ k jeho wudospo³njenju tam, hd¼e¾ domjace prawo ¾adnoho wustajenja njemìje¹e.
Pódla prawizniskich ¾ór³ow tworja wa¾nu dopjelnjenku za spóznaæe prawa wosebje star¹eje doby stawizniske ¾ór³a. Za £u¾icu su to wosebje króniki, kotre¾ su wudate w "Scriptores rerum Lusaticarum" w staà¹im rjed¼e Hoffmannoweho wudawka z l. 1719 a w nowej seriji z lìt 1839-70.
Dr. Jan Kapras. Z knihi "Prawne stawizny Hornjeje a Delnjeje £uzicy za èas èìskeho knj¾eàstwa."
zpìt na obsah 
Dal¹í: Hymna