|
- Páta | - Srbská čítanka | - |
Serbjo, kiž pola Němcow "Wenden" rěkaju, su narod wulkeho słowjanskeho luda a wobydlachu něhdy wšón kraj wot Bobra hač do Sale a k Šmrěkowym horam. K połdnju mjezowachu z Čechami a k połnocy z Łutycami, a na tutej stronje ćehnjechu so jich mjezy něhdźe wot zjednoćenja Wódry a Warty hač k zjednoćenju Łobja a Sale. Wobstojachu z mnohich splahow. Z nich běchu Łužičenjo a Milčenjo najwosobniši. Tamnym słušeše kraj, kotryž so nětko Delnja Łužica mjenuje, tući wobydlachu pak krajiny, kotrymž su pozdźišo mjeno Hornja Łužica nawdali. W staršim času njerěkaše Hornja Łužica hinak hač Milska abo milčanski kraj, a jeje wobydlerjo běchu wšudźom jako Milčenjo abo milčanscy Serbjo znaći; pozdźišo pak poča so Milska wot cuzych z nětčišim mjenom pomjenować a je swoje stare mjeno cyle zhubiła, hačrunje naš lud hišće dźensniši dźeń jenož Delnjołužičana za Łužičana spóznawa.
Słowjenjo bydla w Europje tak dołho kaž Keltojo, Germanojo a Romanojo. Hižo w najstaršich časach běše wšón kraj, kiž mjez adriatiskim a narańšim morjom so rozpřescěra a wot Wódry hač do žórłow Dnjepra a Dona dosahuje, jich samsne wobsedźeństwo. Woni běchu stajnje jedyn z najwjetšich europskich ludow. Z krajinow, kiž w dźensnišej Pólskej na woběmaj stronomaj Wisły leža, přicežechu najskerje Serbjo do hoŕjeka spomnjeneho serbskeho kraja, a při spočatku šěsteho letstoka widźimy jón wot samych Serbow wobsadźeny.
Štož zwonkowne napohladanje Słowjanow a z nimi Serbow nastupa, dha słušeja do najrjeńšich ludow indoeuropskeho splaha. Woni licachu so stajnje k tym narodam, kiž w khěžach a domach bydla. To bě wina, zo so najradšo na rataŕstwo abo rólnistwó złožowachu. Ratarjo pak so dołho rjemjesła, překupstwa a wšelakich wunamakanjow zminyć njemóža. Płuh je słowjanske wunamakanje.
Serbjo mějachu rady měr z cuzymi, běchu sprawni a dobroćiwi, štož tež jich boža słužba, jich prawa, wašnja a domjace žiwjenje wobswědča. Boha wjeŕšneho česćachu jako stworićela njebjes a zemje, pódla njeho pak mějachu nižšich bohow, kaž Běłoboha, Čornoboha, Swjatowita, Djasa, Připołdnicu, Smjertnicu atd., kotrymž jako srědnikam mjez sobua mjez wjeŕšnym bohom howjadła, wowcy, sad a wšelake płody woprowachu. Zo bychu ludźi woprowali, to da so jenož pola někotrych druhich słowjanskich splahow pri narańšim morju dopokazać; tam pak bě tajke wašnje z cuzby přišło a traješe jenož krótki cas. Woni wěrjachu do žiwjenja a wotrunanja po smjerći. Při naležnosćach cyłeho kraja wobzamkaše tež cyły łud; w swojej swójbje měješe pak jeje starši njewobmjezene knjejstwo. Za zastejenje zjawneje božeje słužby, krajnych naležnosćow a sudow, za dohladowanje překupstwa a za wothladanje wójny a měra buchu woleni zastojnicy na powšitkownych zhromadźiznach. Hižom w prastarym času mějachu swoje zakońje, kotrež so wot nana synej rozpowědowachu abo tež wot měšnikow z rězami - do drjewa wurězanymi znamjenjemi - napisowachu. Wšitcy Serbjo běchu swobodni, tola so, jako do němskeho susodstwa přińdźechu, někajki rozdźěl stawow pola nich započinaše. Njewólnistwo, a wotrocstwo su Serbam Němcy přinjesli. Starych ludźi Serbjo swěru hladachu, a zo su jich morili, je hoła wunamakana bajka a njepřećelska łža.
Za khorych a khudych starachu po zdobnje; tohodla njebě mjez nimi prošerjow a krajbłudźerjow. Jich wubjerna hospodliwosć, kotraž z jich přinarodźeneje dobroćiwosće wukhadźeše a kotruž za swjatu přisłušnosć mějachu, njemóža tež jich njepřećeljo dokhwalić. Žony, kotrychž mandźelsku swěrnosć swjaty Bonifacij wulcy khwali, smědźachu wšudźe po woli přikhadźeć. Wyše rataŕstwa, pčólnistwa, hońtwy a kubłanja skotu zaběrachu so wosebje z wikowanjom. Spěw, hudźba a reja běchu jim najlubše zabawy. Woni běchu wosobni ćěslojo, kowarjo, twarcy, jěrcharjo, rjemjenjerjo, hewjerjo a rězbarjo. Zo pozdźišo, wot 11. a 12. lětstotka sem překupstwo a rjemjesło kónc bjerješe, zo jich města hinjechu, zo hrubosć a lěnjosć pola nich přiběraštej, na tym njeběchu woni wina, ale jich němscy potłóčowarjo, kiž kóždeho Serba z wyššich stawow wuzamkachu. Dokelž Serbjo rataŕstwo lubowachu, dha rady wójny njezapočinachu. Njeběchu dobywaŕski lud; hdyž pak mějachu sebje a wótčinu před njepřećelom wobarać, wojowachu z najwjetšej wutrobitosću. Tuta bě wšudźom wuwołana.
Při tak mnohich dobrych počinkach namakatej so pola Słowjanow tež dwaj žałostnaj njepočinkaj: njejednota a cuzolubstwo, kotrajž staj jim hač do dźensnišeho dnja k najwjetšej škodźe byłoj. Dla jich njejednoty móžeše jich kóždy jenož trochu rozhladny a mócny njepřećel lohcy přewinyć a to ćim skerje, dokelž so tež často Słowjenjo namakachu, kiž cuzbnikam přećiwo swojim krajanam pomhachu. To je bohužel hišće dźensniši dźeń tak, přetož Serbjo su Serbow najhórši njepřećeljo a hladaju, kak bychu jich zahubili. Cuzolubstwo, zo bych hišće dale na nětčišich Serbow składnostnje spomnił, kćěje tež pola Serbow. Přetož hdźe nadeńdźeš wjetšu pokhilnosć: cuzu rěč, cuze wašnje, cuzu narodnosć wyše swojeje wuzběhować? Hdźe słyšiš husćišo w cuzej rěči rěčeć hač mjez samsnymi Serbami? W najnowišim čau drje počinaju so bóle zjednoćeć a so jako lud začuwać; w našich dnjach počinaju drje tež Serbjo při zjawnych składnosćach serbscy rěčee a w towaŕšnostnym žiwjenju serbsku rěč nałožeć, ale to ma so hišće wjele bóle přisporjeć, prjedy hač móžemy prajić, zo so za swoju serbsku narodnosć tak jara staramy kaž Němcy za němsku.
J. E. Smoleŕ, Hórnikowa Čitanka.
zpět na obsah 
Další: Serbam