|
- Páta | - Srbská èítanka | - |
Z po³nym prawom praji Micha³ Hórnik wo H. Zejlerju: "W njeboæièkim zhubichmy jednoho najzas³u¾bni¹ich Serbow, sobuza³o¾erja a wo¾iwjerja noweho Serbowstwa, s³awneho pìsnerja a pilneho spisowarja, kotreho¾ mjeno bud¼e so w stawiznach serbskeje rìèe a literatury wìènje b³y¹æiæ." Woprawd¼e, Zejleà bì¹e w ko¾dym nastupanju pøik³adny, wubjerny è³owjek. Njelicomnje wjele je wón za na¹e Serbowstwo skutkowa³ ka¾ z pismom tak ze s³owom a z pøik³adom. Jeho powaha bì¹e wjeso³a a spokojna, mi³a a poni¾na, - pøeæelna a lubosæiwa. Tu¾ bì wón wsudze rad wid¼any a njemìje¹e pøeæiwnikow ani mjez Nìmcami. Wón njeje ¾enje ani jako m³od¼enc ani jako mu¾ za zwonkownej èesæu a swìtnej khwalbu honi³, ale bì dospo³nje spokojeny, hdy¾ smìd¼e¹e z mìrom a njemyleny wot swìtneho ho³ka za dobru a sprawnu wìc d¼ì³aæ, wón so nihd¼e do prìdka njet³óèe¹e a tola skutkowa¹e pøi w¹ìch wjet¹ich a mjeñ¹ich wótèinskich nale¾nosæach mócnje sobu ze s³owom a skutkom. Do³hi èas bywa¹e wón, runje¾ husto njespóznaty a njewid¼any, "factor movens" pøi w¹itkich serbskich hibanjach a prócowanjach. Jeho najwjet¹a radosæ bì¹e, hdy¾ so wìc wot njeho zapoèata abo podpjerana rad¼i, runje¾ druzy èesæ a d¼ak za njeho ¾nìli. W Lipsku na pø. bì wón duchowny wod¼eà "Sorabije" a tola wostaji rad zwonkowne wjednistwo swojemu pøeæelej Krygarjej, po do³holìtnym njesprócniwym zbìranju bì¹e wón wob¹ìrne pøiprawy k wudaæu serbskeho s³ownika sèini³ a tola wjesele¹e so, jako dr. Kø. Pf ul z myslu wustupi, zo serbski s³ownik spisa a wuda, poskiæi jemu w¹ì swoje zbìrki k wu¾iæu a podpjera¹e jeho w¹omó¾nje. Jeho ³azowska fara njes³u¹e¹e do lìp¹ich w Serbach, a tola njeje so wón ¾enje wo ¾ane druhe mìsto zamo³wja³, ale je spokojneje wutroby swoju jemu wot Boha pøipokazanu wosadu z najwjet¹ej swìru a lubosæu wuèi³ a wod¼i³. To pakte¾ jeho wosada wìd¼e¹e a pøipóznawa¹e: wón bì¹e wote w¹itkich swojich wosadnych, wulkich ka¾ ma³ych, bohatych ka¾ khudych, Nìmcow ka¾ Serbow, jako jich duchowny wótc a rad¼iæeà wulcy lubowany a èesæeny; a wón wìd¼e¹e, runje¾ swojich Serbow pøe w¹o lubowa¹e, mjez wobìmaj jemu pøiporuèenymaj narodnosæomaj stajnje puæ pokojenja a zjednanja derje namakaæ, hdy¾ bì¹e druhdy te¾ mjez nimaj nìkajka pøekora nasta³a. Wosebje pøiwisowachu jemu khud¼i wosadnicy dla jeho dobroæiwosæe a darniwosæe; w¹ud¼e, hd¼e¾ bì nuza, wón z wotewrìnej ruku hnydom a w dosahacej mìrje podpjerujo pomha¹e.
Tutu stajnu hotowosæ k pomhanju pokazowa¹e Zejleà we w¹ìch wobstojnosæach, ka¾ tu pøeæiwo swojim wosadnym tak napøeæo swojim mnohim bli¾¹im a dal¹im pøeæelam, ka¾ w cyrkwinskich tak w narodnostnych serbskich nale¾nosæach. W¹ì pohiby serbskeho ducha, w¹itke serbske wustawy a towaàstwa, wosebje te¾ na¹u jemu k wutrobje pøirosæenu "Maæicu Serbsku" wón rad a husto z nahladnymi darami podpjerowa¹e.
W¹itke wjeso³e a zrudne, èesæace a wuznamjenjace podawki w ¾iwjenju serbskich wótèincow a swojich pøeæelow pøewod¼e¹e Zejleà z wutrobnym, njesebiènym d¼ìlbraæom a radowa¹e so, hdy¾ mó¾e¹e je z cunimi a khwalobnymi pøispìwami poswjeæiæ a pøekrasniæ.
Khud¼i serbscy studenæi a wuèerjo namakachu a znajachu w Zejlerju wótcowskeho, skutkowneho pøeæela; wón njeje ¾enje ¾adneho próstwu wotpokaza³. Jeho lubozneje pøeæelnosæe a zahorjaceje serbskosæe dla puæowachu kó¾de prózdniny mnozy serbscy studowacy m³od¼ency a wuèerjo na ³azowsku hospodliwu faru, na kotrej¾ so druhdy woprawd¼e ze studentami, wucerjemi, gymnasiastami a seminaristami mjeàwje¹e. Zrudny ze zrudnymi a wjeso³y z wjeso³ymi wìd¼e¹e wón sebi pøez swoju wutrobnu radosæiwosæ bórzy pøikhilnosæ w¹ìch tych m³odych wutrobow dobyæ a w¹ìch mócnje za serbsku rìè a narodnosæ, za serbske wa¹nje a ¾iwjenje zahoriæ. W prìnim lìtd¼esatku jeho pøebywanja we £azu mìjachu jeho nje¾enjeni rowjenkojo a m³ód¹i serbscy pøeæeljo stajnu hospodu na jeho farje, w kajkim¾kuli èasu a na ka¾kuli do³hi cas pøiñd¼echu. Wobkhad¼owachu pola njeho tehdy wosebje ze studentow a kandidatow Pjeñèk, Doma¹ka, Cy¾, Ernst Smoleà, Haas, Kru¹wica, Waàko a z wuèerjow Kocor, Kulman, Wjela, Bjar, Karl Smoleà, Hicka, Bór¹, Lib¹. Bì to krasne ¾iwjenje, hdy¾ bìchy wjacori z nich woko³o Zejlerja k wjeso³ej, duchapo³nej bjesad¼e zhromad¼eni. Tehdy w nich p³omjo wótèinskeje lubosæe wysoko a horco sapa¹e. Zej³eà pak bì¹e s³ónco, ki¾ jich w¹itkich wutroby wohrìwa¹e, zahorje¹e, wokøewje¹e.
Za "Serbski s³ownik" zbìra¹e Zejleà z ludoweho erta a ze star¹ich serbskich spisow a æi¹æow hi¾o wot studentskich lìt - nimo dra. Pfula wìsæe ze w¹itkich Serbow najpilni¹o-w¹ì¾kuli s³owa a wurazy a zapisowa¹e je swìdomiæe do swojich s³owniskich zbìrkow, z kotrych¾ potom najwa¾ni¹e drej. Pfulej pøepoda k wu¾iæu w jeho wulkim, 1866 dowudatym "Serbskim S³owniku", na kotrym¾ wón z Mich. Hórnikom pilnje sobud¼ì³a¹e. W studentskich lìtach bì¹e sebi Zej³eà wotmys³i³ po wudaæu rìènicy te¾ dospo³ny serbsko-nìmski a nìmsko-serbski s³ownik wudaæ, tola w¹elakich zad¼ìwkow d³a wón tutón wotpohlad wuwjesæ njemó¾e¹e, a pod¼i¹o jón cyle spu¹æi, jako zhoni, zo dr. Jórdan a dr. Pful pøihoty èinitaj k wudaæu serbskeho s³ownika. W knihowni Maæicy Serbskeje pak khowataj so dwaj rukopisnej foliantaj, wot jeho ruki pisanaj: 1. jedyn z l. 1827 z 378 stronami a z napisom wonkach na zwjazku Deutsch-Wendisches Worterbuch Tom 1. A-G a nutøka na titulnym ³opjenje: Njemsko-Sserski Ss³ownik wot Handrija Sejlerja 1827. - 2. druhi z l. 1830, Maæ. knih. rukop. A 33 z napisom "S³owow zbìrka". Spod¼iwne je, zo ani tón ani tamny wot dra. Pfula wuceàpany njebu, tak zo so tam w¹elake s³owa namakaju, kotre¾ w Pfulowym s³owniku njestoja.-
Zejlerjowa rìè je jednora a jasna, wobrazna a ¾iwa, myslam a zaèuæam pøimìrjena, ¾enje subjektivnje barbjena a dosæ husto reèi na¹ich narodnych pìsni podobna. Z jich pok³adneho ¾ór³a èìra wón nimo znajomosæe ludoweho ducha njezaprahnite mocy za swoje pìsnje a basnje a zlo¾uje so z wosebitym wumje³stwom po jich pod³o¾kowych prik³adach ¾adajo swojemu serbskemu ludej nì¹to poskiæiæ, ¹to¾ by tón cyle a po w¹ìm za swoje pøipózna³ a sebi bjeze w¹eje æe¾e hnydom a do cy³a pøiswoji³. Runje z tutoho wotpohladanja pak wukhad¼a na druhej stronje mjeñ¹a a wjet¹a s³abosæ nìkotrych jeho pìsni te¾ z èasa jeho najwy¹¹eje pìsnjeàskeje twórnosæe, a njedospo³nosæ w¹elakich jeho rymow, runje¾ wón hewak jara lohko, prawid³ownje a wumje³scy derje rymowaæ rozumje¹e, wo èim¾ mnohe jeho pìsnje swìdèa. A z teje sameje pøièiny te¾ so njestrachowa¹e hdys a hdys pøi sk³adnosæi abo k po³o¾enju rymowanja dialektiske, wosebje holanske twórby a s³owa prijimowaæ, ¹to¾ smìd¼e¹e sebi hi¾o tohodla æim skerje dowoliæ, doke³¾ za èas jeho najp³ódni¹eje basniskeje d¼ì³awosæe na¹a pisomna rìc hi¹æe tak kruæe postajena, wobmjezowana a wudokonjana njebì ka¾ d¼ensa. Hewak, bì¹e Zejleà kruty sudnik wup³odow swojeho ducha a porjed¼e¹e na w¹elakich pìsnjach mnoho a husto, ¹to¾ je z jeho zawostatych rukopisow a zakhowanych listow na Kocora a Smolerja jasnje wid¼eæ. Te¾ mamy, z najmjeñ¹a wot l. 1860, wìstu mìru, kak wysoko wón sam tu abo wonu pìseñ a baseñ wa¾e¹e, w tym, hd¼e ju wón wozjewiæ da. Najwudokonjeni¹e mjenujcy podawa¹e wón do "Èasopisa Maæicy Serbskeje", mjenje dokonjane do "£u¾ièana" a w¹ìdni¹e do "Serbskich Nowin"; pìsnje, ki¾ pak z cy³a jeho spodobanje njenamakachu, ¹lapi wón do rukopisneho, resp. papjerneho kuæika we swojej studowaàni, hd¼e¾ zakryte a zabyte wostachu, doni¾ je my tam njewuæe¾echmy.
A wa¾nosæ Zejlerjoweho basnistwa wotpoèuje bjez dwìla w tom, zo wón maæiznu k swojim pìsnjam z pøirody a ze serbskeho wjesneho ¾iwjenja bjerje a zo ju wón we wótèinskim, èistoserbskim a pobo¾nym køesæanskim duchu zapøimuje a wobd¼ì³uje. Ze swojim wótrym, wotewrìnym wokom wid¼e¹e wón, kak h³uboko je na¹emu ludej swjata lubosæ k Bohu a nì¾na, pøelubozna lubosæ k bo¾ej stwórbje do wutroby za¹æìpjena, a wón jako prawy syn serbskeho naroda wobsed¼e¹e tute jeho samownosæe sam w najwy¹¹ej mìrje: wón wobked¼bowa¹e ¾iwjenje stwórby jara domyslnje a dowæipnje a rozumje¹e jo nam basniscy w najrjeñ¹ej podobje predstajeæ. Wo tym swìdèa nimo mnphich jednotliwych pìsni wosebje jeho "Poèasy", kotre¾ su najlìp¹i dopokaz jeho h³ubokeho zapøijeæa bo¾eje stwórby a jeho basniscy tworjaceje mocy. Serbske domjace a rataàske ¾iwjenje z narodnymi wa¹njemi a swjed¼enjemi na¹eho luda matej za pod³o¾k wosebje "Serbski kwas" a "Serbska meja": tu ka¾ druhd¼e Zejleà mìrnje a wìrnje bjeze w¹ìch wotpohladow date serbske wobstojnosæe wopisuje a w plastiskich, te¾ jednoremu èitarjej zrozumliwych wobrazach tak ¾iwje a zajimawje nam pøed woèi staja, zo so nam zda, jako bychu so pøedmjety a podawki wot njeho wobspìwane pøed nami wupøesæìra³e a stawa³e a jako bychu jeho serbske wosoby ¾iwe pøed nami khod¼i³e a skutkowa³e; Zejleà je swój serbski lud nanajlìpje zna³ a z najhorcy¹ej, èistej lubosæu swojeje nì¾neje, nadobneje wutroby wo nim aza njón basni³; jeho pìsnje dawaju nam woprawd¼ity wobraz serbskeho luda samoho, kajki¾ wón je ze swojej sprawnej, pobo¾nej, ale nic pobo¾nostkowej myslu a ze swojej swìru. Tu¾ ¹tó¾ chce serbski lud nic jeno w jeho zwonkownym, ale te¾ w jeho znutøkownym ¾iwjenju spóznaæ, tón namaka k tomu najkrót¹i, najnjemylni¹i a najlubozni¹i puæ w Zejlerjowych pìsnjach a basnjach. - A ze swojej swìrnej lubosæu k serbskej zemi za¹æìpuje Zejleà serbskemu ludej samemu lubosæ k domowinje a k maæeànej rìèi, kotru¾ wón znaje¹e a wumje³scy na³o¾owaæ wìd¼e¹e w prìnjotnej cy³osæi a cunjosæi ka¾ ¾adyn z jeho rowjeñkow. To pøipóznawaju te¾ wulcy wukrajny kriticy, ka¾ na pø. pólski spisaæel hrabja Stanis³aw Mieroszowski, ki¾ mi wo Zejlerjowym pìsnistwje takle pisa¹e: "Ja èitam tute wabjawe idyle z cyle wosobitej radoscu - lubozne su wone ka¾ nalìtnje kropaèki, mejske zwónèki, njezapomnièki, fija³ki, nalicki a druhe ma³ke, nì¾ne pólne kwìtki, kotre¾ nas ze swojej graciju, nì¾notu a poni¾nej elegancu zwjeseluja. Wulka wustojnosæ k temu s³u¹a, nì¹to woprawd¼e rjaneho a nadobnehopo wa¹nju ludowych pìsni tak zbasniæ, zo pola luda te¾ spodobanje a lubosæ namaka - a Zejleà je, myslu, tutu wustojnosæ w najwy¹¹ej mìrje wobssd¼a³" ... Haj, tutón posudnik ma cyle prawje: na¹ Zejleà je ludowy basnik w najlìp¹im a najwy¹¹im zmys³u s³owa; èistoludowy a dospo³nje serbski kharakter jeho pìsni je jim puæ do srjed¼e na¹eho luda pøihotowa³ a Zejlerja kó¾dej serbskej wutrobje tak lubeho a sympatiskeho sèini³ ka¾ dotal ¾adneho druheho serbskeho basnika.
Dr. E. Muka w Zhromad¼. spisach Zejlerjowych.
zpìt na obsah 
Dal¹í: Ródnej rìèi