|
- Páta | - Srbská èítanka | - |
Budy¹in, z woprìdka ma³e wobrónjene mìstaèko abo lìpje wjeska, natwarjeny wot na¹ich serbskich prawótcow, bì najprjedy te¾ jeno¾ wot nich wobydleny. Tak zwosta to lìtstotki do³ho. Ale hdy¾ nìmski kej¾or Ota I. we wójnje ze Serbami sebi twjerde mìstna pyta¹e, z kotrych¾ moh³ dale pøeæiwo Serbam wojowaæ, natwari w Budy¹inje, tak powìdaju nam króniki, twjerd¼iznu pozd¼i¹o Ortenburg mjenowanu. Z dobom pós³a do tuteje twjerd¼izny nìmsku wobsadku. Z tym pøiæe¾echu prìni Nìmcy do dotal serbskeho Budy¹ina. Pozd¼i¹i nìmscy kej¾orowje, kotøi¾ tohorunja ze Serbami wójny wjed¼echu, spytowachu te¾ køesæanstwo do serbskeho kraja zawjesæ a sæelechu tohodla nìmskich kolonistow do kraja, kotøi¾ so wìzo pøedew¹ìm do mìstow t³ócachu. Ka¾ w¹ud¼om, tak sta so te¾ w Budy¹inje, zo Nìmcy Serbow bórzy po lièbje pøesæahnychu. Budy¹in pak bu z tutym pøipuæowanjom kolonistow stajnje wjet¹i a wjet¹i, a Nìmcy, kotøi¾ ze Serbami hromad¼e bydliæ njechachu, tutych po nìèim z mì¹æanskich murjow wut³óèichu. Serbja, stajnje mìr lubujo a njerad¼i wojujo, pytachu sebi z wonka mì¹æanskich murjow nowe byd³a a twarjachu sebi nowe statoki. Tak rozumimy, zo so na kóncu srjed¼neho wìka pøedmìsto Budy¹ina "serbske pøedmìsto" mjenowa¹e.
Z pomocu dawkowych lisæinow sym spyta³ lièbu serbskich wobydlerjow w Budy¹inje w zapoèatku 15. lìtstotka woblièiæ. Njejsu drje w tutych lisæinach jako Serbja woznamjenjeni, tola myslu, zo je so mi po swójbnym mjenje dawki dawarja abo po jeho pokhod¼e t. r. po mìstnu, z wotkel¾ je do Budy¹ina pøiæahny³, porad¼i³o, lièbu Serbow nimale z wìstosæu wuslìd¼iæ.
Zpøehlada dawkow wid¼imy, zo mìje¹e Budy¹in woko³o lìta 1408 nìhd¼e 347 serbskich hospodaàstwow z 1909 wosobami, to je 35,8 pro-centow w¹itkich wobydlerjow, potajkim wjacy dy¾li tøeæinu Serbow. Pøispomniæ tu dyrbju, zo mìje¹e Budy¹in po mojich woblièowanjach tehdom w¹o hromad¼e 5335 wobydleri, Zo Serbja woprawd¼e pøed pøikhad¼acymi Nìmcami do pøedmìsta Budy¹ina wotstupowachu, wid¼imy z toho, zo bì w nutøkownym mìsæe 94 serbskich hospodaàstwow z 517 wosobami, we wonkownym pak 253 hospodaàstwow z 1392 wosobami. Abo po procentach pøiñd¼e 9.8 procentow na mìsto za murjemi a 26 procentow na mìsto pøed murjemi. W nutøkownym mìsæe bì¹e wosebje "Serbska wulica", w kotrej¾ najwjacy Serbow bydle¹e, po èim¾ je te¾ swoje mjeno dósta³a.
So samo rozumi, zo mnozy z tutych Serbow njebìchu w Budy¹inje samym rod¼eni, ale zo bìchu, jeli nic runje sami, tola jich star¹i a prastar¹i do Budy¹ina pøiæahnyli. Zajimawe je zhoniæ, z kotrych kónèinow serbskeho kraja abo z kotrych serbskich wosadow bìchu pøipuæowali. To praja nam jich swójbne mjena, kotre¾ su mnohim z nich date po wsy abo wjescy, z kotreje¾ do mìsta pøiæachnychu. Tak wid¼imy, zo tehdy budy¹scy Serbja ze sæìhowacych wosadow pokhad¼achu: z bartskeje 3 wosoby abo swójby, z budy¹skeje 26, z husèanskeje 6, z hod¼ijskeje 9, z huæinjanskeje 2, z bukeèanskeje 4, z ma³o - budy¹inskeje 1, z kluk¹anskeje 6, z male¹anskeje 3r z minaka³skeje 6, z njeswaèidlskeje 11, z budesteèanskeje 4, z pór¹iskeje 3, z radwoàskeje 5, z hornjowujìzd¼anskeje 3, z wjeleæanskeje 4. Dale pokhad¼achu z wosadow lubijskeho wokrjesa: z bukeèanskeje 3 a z ketlièanskeje 4, a z wosadow kamjenskeho wokrjesa: z krósæièanskeje 3, z wosleñèanskeje 3, z ralbièanskeje 2 a z wotrowskeje 2. Z tutoho zestajenja spóznawamy, zo wosebje z wosadow blizko Budy¹ina wjacy Serbow do mìsta æaha¹e, dy¾li z da³¹ich. To pak je te¾ cyle zrozumliwe. Jeno¾ Njeswaèid³o èini tu wuwzaæe ze swojej wysokej lièbu 11 wosobow abo swójbow.
©to pak bì wina, zo mnohi krasnu æichu wjesku z lubym domèkom a kæìjatymi polemi wopu¹æi a swoje zbo¾o w mìsæe pyta¹e? Pola toho abo tamnoho bì¹e to nad¼ìja, zo w mìsæe wjet¹e zamo¾enje docpìje, haè je jemu to w rataàstwje mó¾no. Ale èasæi¹a pøièina bì sæìhowaca: W èasu do 14. lìtstotka wìd¼e¹e serbski rólnik, zo w¹ì æe¾e rataàstwa njese za swoju d¼ìd¼iènu zemju a za wosobinsku swobodu. Tola wot tutoho casu a snad¼ hi¾o nì¹to prjedy dyrbje¹e rataà pódla swojich starodawnych æe¾ow te¾ nowe pøis³u¹nosæe dopjelnjeæ a k tomu zemju wobd¼ì³aæ jeno¾ jako poddan w hrod¼e sed¼aceho zemjana, kotry¾ dawk ¾ada¹e. Tu¾ mnohi rad¹o w¹o stejo a le¾o wostaji a pyta¹e w blizkim Budy¹inje swoje zbo¾o.
Nimo mìry zajimawe by hi¹æe by³o wuslìd¼iæ, kajke rjemjes³a wosebje Serbja w Budy¹inje wukonjowachu. Znate je, zo w nì¹to pozd¼i¹im èasu Nìmcy z hidu na Serbow w mìsæe zhladowachu a skónènje to docpìchu, zo ¾adyn njesmìd¼e¹e z mi¹trom byæ, jeli njemó¾e¹e dopokazaæ, zo njeje serbskeho pokhoda. W tutym na¹im èasu to po zdaæu w Budy¹inje bi¹æe njep³aæe¹e. Tola haè dotal njejsmy hi¹æe ¾adnych ku¾o³ow wuslìd¼ili, kotre¾ bychu nam na tole pra¹enje wotmolwi³e. Nimale z wìstosæu pak mó¾emy prajiæ, zo Serbja wosebje w pøedmìsæe Budy¹ina te¾ husto dosæ jako ratarjo swój khlìb jìd¼achu.
Dr. Jakub Wjacs³awk, È. M. S. 1917.
zpìt na obsah 
Dal¹í: Mortwy do³